Πέμπτη 24 Αυγούστου 2017

Το "πνιγμένο" γεφύρι του Μανώλη!


Ένα αφιέρωμα του "Ευρυτάνα ιχνηλάτη"
στο γεφύρι του Μανώλη,
 το αρχαιότερο διασωζόμενο γεφύρι της Ευρυτανίας!

Πρόκειται για ένα πέτρινο μονότοξο στολίδι, ένα "κατασκευαστικό θαύμα" μιας αλλοτινής εποχής, που για πάνω από 300 χρόνια μόνοιαζε τις δύο αντικρινές όχθες του Αγραφιώτη ποταμού, μέχρι που προέκυψε η τεχνητή λίμνη των Κρεμαστών (1963) οπότε και... η "χρηστική αξία" του θυσιάστηκε για χάρη της! Παρά ταύτα όμως συνεχίζει να "ζει"!!!

Είναι το αρχαιότερο διασωζόμενο γεφύρι της Ευρυτανίας! Χτίστηκε επί Τουρκοκρατίας το 1659 και γεφύρωνε τα χωριά της ανατολικής Ευρυτανίας με αυτά των Απεραντίων και του ορεινού Βάλτου Αιτωλοακαρνανίας. Θεμελιωτές του οι ξακουστοί Ηπειρώτες μαστόροι που έφτιαχναν αιώνια αριστουργήματα με άφταστη τέχνη και μεράκι. Έργα αθάνατα στο χρόνο, που ακόμη και σήμερα προκαλούν δέος και θαυμασμό. Ήταν η πάνσοφη λαϊκή αρχιτεκτονική, αυτή η θαυματοποιός δύναμη των αριστο-τεχνιτών εκείνης της εποχής, που ένιωθαν βαθιά μέσα τους ότι κάθε τι που περνούσε από τα ακάματα χέρια τους έπρεπε αντάμα με την αντοχή και τη χρησιμότητά του να αναδεικνύει και τη διαχρονική αρχοντιά της τέχνης!

Το μήκος του γεφυριού προσεγγίζει τα 54 μέτρα, το ύψος του αγγίζει τα 14,70 μ., το πλάτος του τα 2,50μ., το δε άνοιγμα της καμάρας τα 20μ. και το ύψος αυτής τα 13, 90μ. (σύμφωνα με στοιχεία από τα "Γεφύρια της Ευρυτανίας"- μία έξοχη πολύτιμη εργασία του ερευνητή συμπατριώτη μας Ν. Αντωνόπουλου).

Το γεφύρι-φάντασμα!

Το Γεφύρι του Μανώλη ΔΕΝ χάθηκε για πάντα κάτω από τα γαλαζοπράσινα νερά της λίμνης όπως συνέβη με το συνομήλικο αδερφάκι του το γεφύρι της Τατάρνας το οποίο  αποτελεί πλέον μία ανάμνηση. Τούτο εδώ επιμένει να εμφανίζεται αλλά και να... εξαφανίζεται, ανάλογα με τη στάθμη των νερών της λίμνης που το φιλοξενεί. Έτσι το γεφύρι το χειμώνα βυθίζεται εντελώς, προς το τέλος της άνοιξης/αρχές του θέρους συνήθως αναδύεται ένα μέρος του τόξου του, ενώ μέσα στο καλοκαίρι το καμαρώνουμε ολόκληρο! Ίσως κατ' αυτό τον αινιγματικό τρόπο, το... "γεφύρι-φάντασμα" να εκδηλώνει τη δική του ιδιότυπη διαμαρτυρία για την αδικία που υπέστη από το σύγχρονο άνθρωπο.

Φανταστείτε ότι όταν το Γεφύρι του Μανώλη έπαψε να υφίσταται και στη θέση του κατασκευάστηκε (το 1965) μία σύγχρονη τσιμεντένια γέφυρα, αυτή κατέρρευσε σαν χάρτινος πύργος αμέσως μετά τα εγκαίνιά της. Να ήταν άραγε άλλη μία εκδίκηση του... "πνεύματος του γεφυριού";;;!!!


Οι παλιοί γερόντοι διηγούνταν ότι για να φτιαχτεί το γεφύρι χρειάστηκαν χιλιάδες ασπράδια από αυγά που εκείνα τα χρόνια χρησιμοποιούνταν μαζί με άλλες προσμίξεις (όπως μαλλιά ζώων, άχυρα κλπ) ως ισχυρό συνδετικό κονίαμα μεταξύ των αρμών. Το πραγματικό όμως μυστικό της γερής ευσταθούς κατασκευής κρύβονταν στο μαεστρικό και μελετημένο "κλείδωμα-θηλύκωμα" της λιθοδομής, μία περίτεχνη διαδικασία που χειρίζονταν μόνο ο Πρωτομάστορας!

Ποιος όμως ήταν ο κτήτορας αυτού του ξακουστού γεφυριού; Παλιότερα, σύμφωνα με μαρτυρίες περιηγητών, υπήρχε μία εντοιχισμένη πλάκα στο γεφύρι που ιστορούσε: "Εκτίσθη το 1659, οι κτήτορες Δημήτριος και Μανώλης".

Δεν γνωρίζουμε κάτι άλλο επ' αυτού, παρά μόνον (γενικά και σε θεωρητικό επίπεδο) ότι εκείνη την εποχή τα γεφύρια χρηματοδοτούνταν είτε από τις τοπικές κοινότητες για την εξυπηρέτηση των αναγκών επικοινωνίας είτε από ευκατάστατους τοπάρχες ή και εμπόρους με σκοπό τη διακίνηση των προϊόντων, την ασφαλή διέλευση των καραβανιών κλπ. Εμβόλιμα να αναφέρουμε ότι μέχρι και ο Αλή πασάς ενθάρρυνε ή και πριμοδοτούσε την κατασκευή γεφυριών. Πέραν όμως αυτών, υπήρχαν και άλλοι άνθρωποι, πιο "άσημοι", που πρόσφεραν τον οβολό τους, καθώς γύρευαν να συνδέσουν το όνομά τους με ένα μεγάλο "έργο ζωής". Δεν ήταν λίγοι και οι ξενιτεμένοι χορηγοί...

Από κει και πέρα το λόγο έχει... η παράδοση! Η πιο διαδεδομένη εκδοχή, αποδίδει το έργο στον εύπορο Μανώλη Χρυσιώτη (κάποιοι ισχυρίζονταν πως βρήκε χρυσό) ο οποίος ζούσε με τη γυναίκα του Παρασκευή στο χωριό Κουφάλα (σημερινή Δάφνη) Ευρυτανίας. Το ζευγάρι δεν απέκτησε παιδιά και έτσι αποφάσισε να δωρίσει στον τόπο τρία αθάνατα κοινωφελή έργα-"απογόνους" που θα ζούσαν αιώνια και θα τους μνημόνευε γι' αυτά ο κόσμος. Έναν "γιό" (που ήταν το Γεφύρι του Μανώλη) και δυο "κόρες" (που ήταν οι εκκλησιές της Αγ. Παρασκευής στη Χρύσω και στα Βραγγιανά των Αγράφων)! Κάλεσε λοιπόν ο Μανώλης τούς πιο ξακουστούς Ηπειρώτες τεχνίτες και διέθεσε μία ολάκερη περιουσία για να φτιαχτεί γιοφύρι άξιο και στεριό. Ξέχωρα από τους παράδες που ξοδεύτηκαν ώσπου να τελειώσει το σπουδαίο έργο, η παράδοση λέει ότι κατά τη διάρκεια της κατασκευής του οι απασχολούμενοι χτίστες κατανάλωσαν προς βρώσιν τουλάχιστον... χίλιες σιούτες (ακέρατες) γίδες! Από αυτό και μόνο μπορεί κάποιος να φανταστεί πόσο πολύ καιρό διήρκεσαν οι εργασίες!


Πλούσια και ευρηματική και η λαϊκή φαντασία, τύλιξε με απίστευτους θρύλους και μύθους τη μακραίωνη ιστορία του γεφυριού και των κτητόρων του. Θα μπούμε στον πειρασμό να αναφερθούμε σε κάποιους εξ' αυτών: 

- Ένας παλιός μύθος (που στιχούργησε με μοναδικό τρόπο και ο Κώστας Κρυστάλλης στο θαυμάσιο ποίημά του "Το γεφύρι του Μανώλη") μιλά για έναν Μανώλη Πρωτομάστορα που ανέλαβε να χτίσει το γεφύρι κατά παραγγελία του βασιλιά του Αγγελοκάστρου. Ο Μανώλης έτυχε να ερωτευθεί παράφορα τη βασιλοπούλα που κι αυτή ανταποκρίθηκε στον έρωτά του. Ο Πρωτομάστορας απαίτησε... "ως αμοιβή" για την εργασία του, να νυμφευθεί την κόρη του βασιλιά! Όμως το γεφύρι παρά τις αγωνιώδεις προσπάθειές του δεν έλεγε με τίποτε να στεριώσει και γι' αυτό ο εξοργισμένος ηγεμόνας απείλησε τον Πρωτομάστορα με θάνατο. Τότε η νέα για να σώσει τον αγαπημένο της πήρε την απόφαση να αυτοθυσιαστεί και έτσι, κατ' εντολή των ξωτικών του ποταμού, έπεσε στα βαθιά νερά! Μόνο τότε ο ποταμός επέτρεψε να στεριώσει επάνω του το γεφύρι! Ο Μανώλης βαθιά συντετριμμένος δεν άντεξε το χαμό της καλής του και επέλεξε να την ακολουθήσει στο αιώνιο ταξίδι πέφτοντας και αυτός στον ποταμό...


- Λέγεται ότι εκεί που τελειώνει ο μύθος αρχίζει ο θρύλος. Ας αναφερθούμε, λοιπόν, και σε μία ακόμη απίστευτη ιστορία που θυμίζει σε πολλά αυτή του στοιχειωμένου γεφυριού της Άρτας αφού θέτει ως αναγκαιότητα, για την επιτυχή θεμελίωση ενός μεγαλεπήβολου έργου, την ανθρωποθυσία της γυναίκας του πρωτομάστορα! Σύμφωνα μ' αυτή τη διήγηση, τα παλιά χρόνια ζούσε κοντά στον Αγραφιώτη ποταμό ένας πάμπτωχος χωρικός, ο Μανώλης, μαζί με τη γυναίκα του και το παιδί τους. Μια μέρα εκεί που παιδεύονταν με τη γη, βρήκε σιμά στον Αγραφιώτη ποταμό ένα καζάνι γεμάτο χρυσά φλουριά. Σκέφτηκε ότι με τέτοια τύχη θα 'πρεπε να κάνει κι ένα καλό στον τόπο που τον ευεργέτησε. Έτσι αποφάσισε να φτιάξει ένα γιοφύρι για να μην πνίγονται οι άνθρωποι. Φώναξε λοιπόν μαστόρους διαλεχτούς και τους ανέθεσε το έργο. Δεν τούς έβλεπε όμως και πολύ ορεξάτους, μάλλον επειδή αμφισβητούσαν τις οικονομικές του δυνατότητες! Τρέχει τότε ο Μανώλης και ρίχνει ...από τρεις φτυαριές χρυσά φλουριά στις άκρες και στη μέση του ποταμού! Έτσι ξεκίνησαν οι τεχνίτες με κέφι τη δουλειά. Όμως, τα πράγματα δεν πήγαιναν καλά, αφού... ¨"ολημερίς το χτίζανε, το βράδυ γκρεμιζόταν"! Πιάνει λοιπόν κι ο Μανώλης τον Πρωτομάστορα και μία με το καλό και μία με το άγριο τον αναγκάζει, στο τέλος, να χτίσει μέσα στο γιοφύρι την πεντάμορφη γυναίκα του! Κι έτσι αυτό στέριωσε για πάντα!

Ο μεγάλος Ευρυτάνας συγγραφέας Στέφανος Γρανίτσας (1880-1915) στο μνημειώδες έργο του "Τα άγρια και τα ήμερα του βουνού και του λόγγου" αναφέρει χαρακτηριστικά για το γεφύρι: "Όλο το κάτω μέρος του τόξου του πολυμυθικού Γεφυριού του Μανώλη είναι κατάστικτον από φωλιές πετροχελιδονιών. Εις το άκρον του γεφυριού υπάρχει ένα χάνι, όπου θ' ακούσετε χιλιόρρυθμον την παράδοσιν του στοιχειωμένου γεφυριού. Είχα κοιμηθή εκεί προπέρυσι, αφού επί ώρας ήκουσα την παράδοσιν της εύμορφης Πρωτομαστόρισσας η οποία εξυπνά την νύκτα "με τη ρόκκα της, όπως της επήραν τον ήσκιο" και φωνάζει για τον άντρα της. Κατά τα μεσάνυχτα η ως τάφος σιωπηλή ρεματιά εγέμισεν από μίαν χιλιόστομον κραυγή... Δεν είναι η Πρωτομαστόρισσα μού είπεν ο Χατζής. Είναι η αγριόγατα. Έρχεται για τα πετροχελίδονα..." 


Να σημειώσουμε εδώ ότι ο χατζής πλησίον του γεφυριού, ονόματι μπάρμπα-Κολιός, είχε τρεις κόρες που τον βοηθούσαν στη δουλειά του, αλλά...έλα ντε που κινδύνευε και "η τιμή τους" από τους διάφορους άτακτους τύπους που σύχναζαν στο χάνι! Τι να 'κανε λοιπόν κι αυτός; Την εξήγηση δίνει με απίστευτα γλαφυρό τρόπο και πάλι ο Στέφανος Γρανίτσας: "Είχε τρία κορίτσια εύμορφα και εκατόν φυγοδίκους επιμένοντας διά της κουμπούρας να γίνουν γαμβροί του. Ήτο λοιπόν πάνοπλος αυτός και τα κορίτσια του, τα οποία είχεν εφοδιάσει με διάφορα μαχαίρια, όπως, μη "υφίστατο δικαιολογία περί βίας", καθώς έλεγεν..."!!!

Μια άλλη παλιά ιστόρηση αναφέρει ότι το 1838 ο βασιλιάς Όθωνας και η σύζυγός του Αμαλία επισκέφτηκαν, στα πλαίσια μιας περιοδείας τους, το μοναστήρι της Τατάρνας. Πέρασαν τότε κι από το Γεφύρι του Μανώλη. Τη στιγμή που η βασίλισσα διάβαινε με το άλογό της επάνω στην ψηλή καμπούρα του γεφυριού, το ζώο αφηνίασε και σηκώθηκε στα πίσω πόδια του. Η Αμαλία θα έπεφτε στα αφρισμένα νερά του Αγραφιώτη με κίνδυνο να πνιγεί, αν δεν παρενέβαινε άμεσα ο υπασπιστής της ο οποίος δίνοντας μία γερή ξυλιά στα καπούλια του αλόγου το ανάγκασε να περάσει γρήγορα απέναντι με σώα την "υψηλοτάτη". Φαίνεται ότι το ανήσυχο "πνεύμα του γεφυριού" δεν τα πήγαινε καλά ούτε με τους Βαυαρούς τυράννους βασιλείς!


Η ιστορική μάχη...

Πέραν όμως των μυθοπλασιών και των παραδόσεων, το γεφύρι του Μανόλη συνδέεται και με την πραγματική ιστορία του τόπου μας. Στην στρατηγικής σημασίας τοποθεσία του έγιναν σημαντικές μάχες με κυριότερη αυτή του 1807. Τον Ιούνη εκείνης της χρονιάς ο Κατσαντώνης μαζί με τον Κίτσο Μπότσαρη και 300 παλικάρια τους κατευθύνονταν προς τη Λευκάδα με σκοπό να παρευρεθούν σε μία σημαντική σύσκεψη Καπεταναίων που είχε καλέσει ο Καποδίστριας- διοικητής τότε του νησιού. Φτάνοντας στο Γεφύρι του Μανόλη έδωσαν μία νικηφόρα μάχη με τα αληπασαλίδικα στρατεύματα του Άγου Μουχουρντάρη (1300 νοματαίοι) που είχαν στήσει εκεί ενέδρα για να τους κόψουν το δρόμο. Οι Κλέφτες κατάφεραν να περάσουν σκοτώνοντας 70 και χάνοντας κι αυτοί 10.


Η πιο σημαντική απώλεια ήταν ο χαμός του γερο-πρωτοΚλέφτη Βασίλη Δίπλα, τού αγαπημένου νονού του Κατσαντώνη, στο νταϊφά του οποίου είχε ενταχθεί αρχικά ο αγραφιώτης επαναστάτης όταν βγήκε στο κλαρί. Ο Δίπλας είχε παραχωρήσει κατόπιν την αρχηγία στον Αντώνη αναγνωρίζοντας τις ικανότητες και την αξιοσύνη του. Υπάρχουν κάποιες αναφορές προερχόμενες από τους Yemeniz, Fauriel, Pouqueville, Κωτσοκάλη (που όμως αμφισβητούνται από άλλες πηγές) οι οποίοι ισχυρίζονται ότι ο πολυτραγουδισμένος γέρο-Κλέφτης εθελοθυσιάστηκε σε μία εξαίρετη πράξη αλτρουισμού. Όταν εν μέσω της φονικής μάχης οι αρβανιτάδες περικύκλωσαν τον Κατσαντώνη με άμεσο κίνδυνο να πέσει στα χέρια τους, ο Δίπλας, για να υπερασπίσει τον βαπτισιμιό του, όρμησε ξιφήρης κατά των αντιπάλων και με δική του πρωτοβουλία αυτοσυστήθηκε... ως Κατσαντώνης, με αποτέλεσμα να πέσει νεκρός από τα εχθρικά βόλια!


Από κοντά...!

Διασχίζουμε την εξαιρετικού φυσικού κάλλους διαδρομή Καρπενήσι - Καλεσμένο - Γέφυρα Μέγδοβα - Εκκλησάκι Σωτήρα - Ανατολική - Δυτική Φραγκίστα. Από εκεί κατηφορίζουμε, με θέα τη λίμνη των Κρεμαστών, μέχρι το συνοικισμό "Φτερόλακκα" (περίπου 50 χλμ από το Καρπενήσι). Ακολουθούμε την παράκαμψη που μας υποδεικνύει η σχετική ταμπέλα ("Ιστορικό Γεφύρι του Μανώλη 1659") και 600 μέτρα παρακάτω προσεγγίζουμε τις όχθες της λίμνης των Κρεμαστών. Το "κάδρο" που αντικρίζουμε είναι μεγαλειώδες! Μπροστά στα μάτια μας απλώνεται όλη η μαγεία του ευρυτανικού τοπίου με τα βουνά ολόγυρα να στεφανώνουν τη λίμνη και τα δέντρα να καλλωπίζονται στα μυθικά νερά της! Η ματιά μας καθηλώνεται, βέβαια, στην πιο εντυπωσιακή εικόνα: στο γεφύρι που ξεπροβάλλει μισοβυθισμένο μέσα από τα νερά της λίμνης. Ένα θεσπέσιο θέαμα μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας!

   
Έχει τύχει να επισκεφτούμε το γεφύρι σε διάφορες εποχές και υπό διαφορετικές συνθήκες. Το καλοκαίρι, όμως, που η στάθμη των νερών είχε υποχωρήσει σχεδόν τελείως αποκαλύπτοντας αυτό τον κρυμμένο θησαυρό, κατορθώσαμε να πλησιάσουμε και να ανεβούμε στο γεφύρι!


Θαυμάσαμε την ψιλόλιγνη κορμοστασιά του γεφυριού και την απόκοσμη ομορφάδα που εκπέμπει...


Όμως ταυτόχρονα μελαγχολήσαμε όταν αντιληφθήκαμε κάποιες σοβαρές βλάβες που έχει υποστεί από την πολύχρονη περιπετειώδη συμβίωσή του με τα νερά της λίμνης...



Ένα τόσο σπάνιο αξιοθέατο, πραγματικό έργο τέχνης, με εμφανείς όμως τις βαθιές πληγές στο στητό μα γερασμένο κορμί του. Παρατηρήσαμε θλιβερές εικόνες φθοράς του σκελετού του: γκρεμισμένη η ανατολική του πρόσβαση, εμφανώς τραυματισμένη και η δυτική, φθορές στο κατάστρωμα, αρκετές αποσαθρώσεις και ρηγματώσεις σε διάφορα σημεία...





Ο "Σύλλογος Φίλων Γέφυρας Μανώλη" με τη δραστήρια συμμετοχή πολλών συμπατριωτών μας κατάφερε να κινητοποιήσει τους αρμόδιους φορείς για τη διάσωση αυτού του σπουδαίου μνημείου της Ευρυτανικής γης! Κατόπιν πολλών ενεργειών του Συλλόγου, το Υπουργείο Πολιτισμού προχώρησε αρχικά σε αυτοψία ενώ υποσχέθηκε ότι στη συνέχεια θα προβεί και στις απαραίτητες κινήσεις ώστε να μην καταρρεύσει το γεφύρι, αλλά να συντηρηθεί και να παραμείνει ζωντανό. Ας ελπίσουμε να γίνουν σύντομα πράξη οι υποσχέσεις πριν να είναι αργά. Να σημειώσουμε, τέλος, ότι χάρη στη δράση του Συλλόγου επετεύχθη και η παγκόσμια προβολή του γεφυριού με την επίσκεψη και την ανάδειξή του από το National Geographic!


Το πολυθρύλητο Γεφύρι του Μανώλη αν και λαβωμένο από το χρόνο και τη διαβρωτική επίδραση των νερών της λίμνης, εξακολουθεί να αντιστέκεται με πείσμα κόντρα στους άσπλαχνους καιρούς και τη μακρά εγκατάλειψη...

...Και σε κάθε εμφάνισή του, αυτούς τους λίγους μήνες που αντικρίζει το φως του ήλιου των Αγράφων, είναι σαν να φωνάζει: "Εδώ είμαι, αντέχω ακόμη, κάντε κάτι για να συνεχίσω να υπάρχω"!


Απολαύσαμε το αθάνατο γεφύρι μέχρι αργά το σούρουπο και στη συνέχεια το αποχαιρετήσαμε με λίγους στίχους από "ένα τραγούδι από τα παλιά" :

Στην πετρένια του την πλάτη, που ‘ναι σα στεριά, 
πάνε κι έρχονται χωριάτες, χωριατόπουλα, 
ροβολάει ο Κατσαντώνης με την κλεφτουριά 
και διαβαίνουν και τα δόλια τα κλεφτόπουλα. 

Καραούλι είν’ η κορφή του, ξάγναντο τρανό, 
είναι κούλια και μεντένι, πετροτάμπουρο, 
δω το κλέφτικο καβούλι πάει συχνό-συχνό, 
δω βροντά βουερό τουφέκι, σειέται φλάμπουρο. 

Διαπερνάν κοπάδια ακόμα με τους μπιστικούς, 
ζευχολάτες δρασκελάνε με τα πράματα 
και τον ταχυδρόμο βλέπεις κι όλο τον ακούς 
ν'  αραδίζει το γιοφύρι με τα γράμματα. 

Πάνε οι νιες τα ζα στο μύλο, πού ‘ναι εκεί αντικρύ, 
μ’ άλεσμα στις πλεύρες κι άλλο πανωσάμαρα, 
γάμος σέρνει νά ‘βγει πέρα, ψίκι έχει μακρύ 
και γιομίζει η γεφυρένια πετροκόμαρα. 

Το ‘χουν σύρμα τα πλατόνια, διάβα τα καπριά, 
πέρασμα οι λαγοί κι οι λύκοι μονοπάτι τους 
και τα πετροχελιδόνια, σαν πυκνή σμαριά, 
βρίσκουν κούρνια εδώ στους λίθους τους απάτητους. 

Και το σούρπο ως να βραδιάσει, το πρωί νωρίς, 
με το μύριο σφύριγμα τους το τραχύλαλο, 
πως το γέροντα Μανώλη τραγουδάν θαρρείς 
κι οι πλαγιές το ματαλένε μ’ ώριο αντίλαλο.


ΥΓ: Για τη συγγραφή αυτού του άρθρου, πέραν του προσωπικού μας αρχείου, αντλήσαμε και διάφορα επιπλέον χρήσιμα στοιχεία από: τα εκπληκτικά "Γεφύρια της Ευρυτανίας" του Νίκου Αντωνόπουλου, το "Φθιωτικό Τυμφρηστό" του Τάκη Ευθυμίου, τα "Άγραφα Ευρυτανίας", το "Dytiki Evritania news", ενώ συμπληρώσαμε το δικό μας φωτογραφικό υλικό και με παλιές αρχειακές φωτογραφίες από το δραστήριο "Σύλλογο Φίλων Γέφυρας Μανώλη"! Επίσης χρησιμοποιήσαμε και τη βιβλιοθήκη μας και συγκεκριμένα: Το βιβλίο του γιου τού συμπολεμιστή του Κατσαντώνη Φραγγίστα (Επ. Φραγγίστας, Βίος του Κατσαντώνη" επιμέλεια Π.Ι. Βασιλείου), το βιβλίο του Κ. Κωτσοκάλη ("Ο Κατσαντώνης της Ρωμιοσύνης"), το βιβλίο του βραβευμένου Ευρυτάνα συγγραφέα Δ. Σταμέλου ("Κατσαντώνης, ιστορικές διαστάσεις του θρύλου του"), και "Τα άγρια και τα ήμερα του βουνού και του λόγγου" του Στ. Γρανίτσα. Τέλος αξιοποιήθηκαν διηγήσεις που διέσωσα από την υπέργηρη γιαγιά μου Μ.Σ., όπως και αναμνήσεις άλλων γερόντων, μαζί με αφηγήσεις νεότερων συμπατριωτών μας που συναντάμε στις εξορμήσεις μας και οι οποίοι πάντα πρόθυμα μάς μεταφέρουν με μοναδικό τρόπο το άρωμα του παρελθόντος της αγαπημένης μας Ευρυτανίας!  


Σάββατο 19 Αυγούστου 2017

Οι συμβουλές του πατέρα και... ο γάιδαρος!



'Ηταν ένας Αγραφιώτης οικογενειάρχης, πατέρας 3 παιδιών. Είχε δύο μικρές κόρες και έναν γιο μεγαλύτερο. Σκέφτηκε ο πατέρας να δώσει μερικές συμβουλές στο γιο του που πλησίαζε να ενηλικιωθεί... 

-Παιδί μου, τού λέγει, θέλω να πάμε λίγο έξω από το χωριό να καθήσωμε ήσυχα και να μιλήσωμε.

-Εντάξει πατέρα...

Καθήσανε κάτω από έναν έλατο, ο ένας δίπλα στον άλλο.

Ακριβώς απέναντί τους σε ένα χωράφι ήτανε κι ένας... "Ο(ύ)νος"! Όχι Γερμανός, όχι! Ένας κανονικός γάιδαρος ήτανε που έβοσκε...

Ξεκίνησε ο πατέρας να λέει στο γιο του για το ένα και για το άλλο, για το τι θα κάνουνε με τα χωράφια τους, με τα κορίτσια τώρα που μεγαλώνουνε κλπ, κλπ. Κατόπιν άρχισε τις συμβουλές προς τον ίδιο το γιο:

-Παιδί μου η ζωή έχει λεωφόρους, έχει όμως και μονοπάτια πονηρά που πρέπει να προσέχεις.

Είπε τέλος πάντων ο πατέρας τι πρέπει και τι δεν πρέπει, πολλά και διάφορα... 

Αφού τελείωσε, ρώτησε το γιο του:

-Παιδί μου απ' αυτά που σου είπα, έχεις καμιά απορία, μήπως θέλεις κάτι να με ρωτήσεις;

Κι ο γιος:

-Όχι πατέρα, απλά θέλω να σου πω κι εγώ κάτι: από την ώρα που άρχισες να με συμβουλεύεις μέτρησα σαράντα μύγες που πήγανε στου γαϊδάρου τον πισινό... μετά συγχωρήσεως!!!

Τόση σημασία δίνουν μερικά παιδιά στις Συμβουλές των Γονιών!



Πέμπτη 10 Αυγούστου 2017

Ο ματωμένος Αύγουστος της Ευρυτανίας και το σήμερα...

Το Καρπενήσι κατεστραμμένο από τα χιτλερικά κτήνη - φωτο: Σπ. Μελετζής

Τον Αύγουστο του 1944 οι βάρβαροι ναζί εγκληματίες του Χίτλερ πυρπολούν (για δεύτερη φορά-η πρώτη ήταν το Νοέμβριο του 1943) το Καρπενήσι και πολλά χωριά της Ευρυτανίας. Μαζί με τις περιουσίες και το μόχθο των αγροτικών πληθυσμών, καίνε ζωντανούς και σφαγιάζουν αθώους ανθρώπους, κατά κύριο λόγο υπερήλικες.

Οι γερμανικές φασιστικές ορδές, μαζί με τους αλητοδωσίλογους ντόπιους συνεργάτες τους, προξένησαν μία άνευ προηγουμένου καταστροφή στον όμορφο τόπο μας. Με τον θάνατο, τον τρόμο και τη φωτιά προσπάθησαν να ποδηγετήσουν την Ευρυτανία -προπύργιο του αντάρτικου απελευθερωτικού κινήματος- και να κάμψουν το αγωνιστικό φρόνημα των περήφανων κατοίκων της, οι οποίοι τα προηγούμενα χρόνια βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή της λαϊκής αντίστασης έχοντας μετατρέψει αυτή τη μικρή κουκκίδα του χάρτη σε νησίδα ελευθερίας μέσα στη μαύρη κατοχή.

Κανείς όμως δεν λύγισε, κανείς δεν παραδόθηκε. Ο ΕΛΑΣ και η ΕΠΟΝ, αν και με ελλιπή εξοπλισμό, κατάφεραν συνεχή αιφνιδιαστικά νικηφόρα χτυπήματα στον πάνοπλο εχθρό, ενώ ο άμαχος πληθυσμός προστατεύτηκε (προωθούμενος από τις αντιστασιακές οργανώσεις στα βουνά για ασφάλεια) κι έτσι αποφεύχθηκαν πολύ μεγαλύτερες απώλειες σε ανθρώπινες ζωές.

Τα καθάρματα με τον αγκυλωτό σταυρό αποχώρησαν τελικά ντροπιασμένα, έχοντας σημαντικές απώλειες, εκατοντάδες νεκρούς, αγνοούμενους και τραυματίες.

Η ανταρτομάνα Ευρυτανία παρέμεινε αδούλωτη! Το αίμα και τα συντρίμια ήταν το τίμημα της δικής της αξιοπρέπειας και λευτεριάς, αλλά ταυτόχρονα και τα διαχρονικά ιστορικά της παράσημα!

Το blog "Ευρυτάνας ιχνηλάτης" είχε πραγματοποιήσει, παλιότερα, ένα μεγάλο ιστορικό αφιέρωμα για τη διπλή πυρπόληση του Καρπενησίου, καθώς επίσης και κάποια δευτερεύοντα συνοδά θέματα.

Επειδή καλό είναι να ΜΗΝ ΞΕΧΝΑΜΕ ότι αξίζει και πρέπει να θυμόμαστε, μπορείτε να "κλικάρετε" στους παρακάτω τίτλους:

-"Όπλα! Όπλα!"

-"Κάψαν τα σπίτια τα ψηλά του Καρπενησιού τα κάλλη..."



Εδώ κάποτε υπήρχε ένα όμορφο διώροφο αγροτόσπιτο - Το ισοπέδωσαν οι Γερμανοί ναζί...

Προσωπικά έζησα τη γιαγιά μου να κλαίει άπειρες φορές για το καμένο της σπίτι και τα χαμένα όνειρά της, ενώ την πρόλαβα και λίγο πριν πεθάνει, σε μεγάλη πια ηλικία, να βιώνει εφιάλτες ότι "...έρχονται τα γερμάνια με τους προδότες να μας κάψουν"! Σε κάποιους όλα αυτά μπορεί να μην λένε τίποτα, αλλά σε άλλους να σημαδεύουν ζωές και μνήμες.  

Αποτελεί ντροπή και μεγάλη ξεφτίλα, να υπάρχουν σήμερα σ' αυτό τον τόπο νοσταλγοί της ναζιστικής πανούκλας που να υπερασπίζονται το χιτλερικό έκτρωμα. Αν έχει απομείνει στοιχειώδη αξιοπρέπεια σε αυτό τον λαό δεν πρέπει να επιτρέπει στα ζόμπι του παρελθόντος να ασελγούν στα κόκκαλα των θυμάτων μας και στα αποκαίδια των σπιτιών των παππούδων και των πατεράδων μας.

Τέλος, όσον αφορά τις λεγόμενες γερμανικές αποζημιώσεις, να πούμε ότι από ένα ελεεινό ελληνικό κράτος-μαριονέτα των ξένων και εγχώριων αφεντάδων, που κοψομεσιάζεται μπροστά στους ιμπερια/ληστές και σε συνεργασία μαζί τους καταδυναστεύει το λαό μας, δεν μπορούμε να περιμένουμε να μπει μπροστά διεκδικώντας όσα δικαιούμαστε. Είναι σα να ζητάμε... από το χαφιέ να προδώσει το αφεντικό του! Άλλωστε τόσες δεκαετίες τι έχουν κάνει επί του θέματος οι προσκυνημένοι καθεστωτικοί πολιτικοί;;; Τίποτε, μια τρύπα στο νερό!

Όμως δεν θα πρέπει, εξαιτίας τούτου, να ξεχαστεί η δική μας δίκαιη διεκδίκηση ούτε να μπει "στο ράφι με τα αζήτητα"! Αντίθετα θα πρέπει να αποτελέσει μία από τις βασικές αιχμές ενός μάχιμου λαϊκού κινήματος που ανάμεσα στα υπόλοιπα αιτήματά του οφείλει να θέσει και τις αποζημιώσεις στις οικογένειες που επλήγησαν από τη ναζιστική θηριωδία. Όχι ότι έτσι μπορούν να επουλωθούν οι πληγές του παρελθόντος, ούτε να "τιμολογηθούν" οι νεκροί και οι καταστροφές, αλλά δεν μπορεί, διάολε, να μάς απαιτούν αυτοί που μάς χρωστάνε! Δεν μπορεί τα τομάρια της Μέρκελ και σία/τα τσιράκια του γερμανικού κεφαλαίου να ζητάνε να κοπεί η σύνταξη της γιαγιάς και του παππού όταν κάποτε τους κάψανε τα σπίτια. Δεν μπορεί τα γερμανοθρεμμένα funds και οι καρχαρίες τραπεζίτες τους να θέλουν να κατασχέσουν τα σπίτια των εγγονιών τους! Δεν μπορεί να μας ρουφάνε το αίμα οι Ούνοι καπιτάλες, όταν το αίμα των δικών μας ανθρώπων είναι ακόμα νωπό, όταν ζουν ακόμη συμπατριώτες μας που βίωσαν τον πόνο, την καταστροφή και την ορφάνια από τα ναζιστικά κτήνη στο Δίστομο, στα Καλάβρυτα, στο Κομμένο, στην Κρήτη, στην Ευρυτανία και αλλού!    

Λένε μερικά -καλοπληρωμένα- δίποδα ζώα του συστήματος, ότι δεν "γίνεται τίποτε", ότι "οι αποζημιώσεις δεν πρόκειται να δοθούν ποτέ", ότι τάχα "είναι το πεπρωμένο μας" να ζήσουμε πλέον σαν σκλάβοι. Το μόνο που δεν μας είπανε ακόμη είναι να ξαναγυρίσουμε... στις σπηλιές τον 21ο αιώνα! Ο κόσμος μπορεί να καταφέρει "τα πάντα" αρκεί να κλείσει τις τηλεοράσεις, να πιστέψει στη δύναμή του και να βγει στους δρόμους! Να ξαναγίνει δηλαδή αγωνιζόμενος λαός και όχι μια καταθλιπτική μάζα που τρέμει μπροστά στους δήθεν ισχυρούς.

Οι πρόγονοί μας δεν δείλιασαν και τους πολέμησαν. Γιατί είχανε "ψυχή βαθιά"! Και στο τέλος; τους τσάκισαν και τους νίκησαν! Εμείς ως πότε θα τους προσκυνάμε;;;



Παρασκευή 4 Αυγούστου 2017

Μπάνιο στην "Τρύπα του Αγραφιώτη ποταμού"!


Ανηφορίζοντας προς το μαγικό κόσμο των Αγράφων, νιώθεις να αναπτερώνεσαι, να ξεφεύγεις από τα καθημερινά και τετριμμένα, σα να περνάς μια αόρατη πύλη που σε οδηγεί σε μια άλλη διάσταση αντίληψης του χρόνου και του τόπου!

Τηρώντας την... "παράδοση", για μπάνιο στα βουνά το καλοκαιράκι, αποφασίσαμε κάποια ζεστή μέρα να επισκεφτούμε την "Τρύπα του Αγραφιώτη ποταμού"! Ένα μάλλον άγνωστο, στους περισσότερους, ευρυτανικό φαράγγι με όμορφα εντυπωσιακά καταρρακτάκια!

Ξεκινήσαμε από το Καρπενήσι, περάσαμε το καταπράσινο Καλεσμένο, την ιστορική Βίνιανη, το δροσερό Κερασοχώρι και τον όμορφο Κρέντη και ακολούθως στρίψαμε δεξιά προς την πολυαγαπημένη κατεύθυνση των Αγράφων. 

Ο δρόμος ασφάλτινος πια -μέχρι ενός σημείου- ίσως και να μας "ξένιζε" λιγάκι, καθώς χρόνια και χρόνια είχαμε συνηθίσει τον... πατροπαράδοτο χωμάτινο! 

Σταματήσαμε να δροσιστούμε στην πετρόβρυση του αξέχαστου μπάρμπα-Λάμπρου στη Βαρβαριάδα (βλ. εδώ!). Το καλυβάκι του κλειστό, μάς γνέφει φιλικά ξυπνώντας γλυκές αναμνήσεις από αλλοτινές εποχές, τότε που ο τελευταίος "ακρίτας" της αγραφιώτικης γης μάς καλοδέχονταν με τα τσίπουρα και τις νοσταλγικές ιστορίες του. 

Συνεχίζουμε έχοντας πάντα δίπλα μας τον Αγραφιώτη ποταμό να φιδογυρνάει πότε πράσινος και πότε γαλάζιος ανάμεσα στα δύσβατα βουνά. 

Ο Αγραφιώτης ποταμός, γέννημα-θρέμμα των Αγράφων, κρατάει τη σκούφια του από προαιώνιες κρυσταλλοπηγές στα βουνά Ντελιδήμι (2162μ.) και Καταρραχιάς (2002 μ), γεννιέται με τα νερά του Τροβατιανού και του Βραγγιανίτικου ρέματος και στη συνέχεια, αφού εμπλουτιστεί και με το ζωογόνο ύδωρ πολλών άλλων τοπικών ρεμάτων, διατρέχει τα Άγραφα, διαιρώντας τα σε ανατολικά και δυτικά, ώσπου να καταλήξει στην τεχνητή λίμνη των Κρεμαστών μετά από μία περιπετειώδη πορεία 35 περίπου χιλιομέτρων. Κρύβει μοναδικές και ανεξερεύνητες ομορφιές, ενώ φιλοξενεί άγριες πέστροφες, ποταμοκέφαλους, μπριάνες, καθώς και σπάνια είδη ορνιθοπανίδας. Θαυμαστή και η πλούσια βλάστηση στις όχθες του!


Σε λίγο η άσφαλτος αποτελεί παρελθόν και συνεχίζουμε την ανάβαση στους γνώριμους από χρόνια χωματόδρομους που ελίσσονται ανάμεσα στα σκληροτράχηλα βουνά των Αγράφων με τη ματιά να ταξιδεύει ελεύθερη σε οξυκόρυφα όρη, μακρινές καταπράσινες πλαγιές και χαώδεις γκρεμούς!

Τα μεγαλοπρεπή βουνά υψώνονται ολόγυρα σαν θεόρατα πέτρινα τείχη! Αιώνιοι γίγαντες, φρουροί ενός ατίθασου τόπου που δεν υποτάσσονταν σε εξουσίες, που έβγαλε παλικάρια σαν τον Κατσαντώνη, το Δίπλα, το Χασιώτη - πολέμιους της καταπιεστικής τάξης πραγμάτων της εποχής τους. Περπατημένα αργότερα και από τους αντάρτες του ΕΛΑΣ και του ΔΣΕ, τα βουνά αυτά κρατάνε καλά φυλαγμένα τα μυστικά και τους όρκους του αγώνα διατηρώντας τη συνέχεια στο νήμα της ανυπότακτης Ιστορίας αυτού του τόπου!  

Δεν είναι δυνατόν να μη σε συνεπάρει όλη αυτή η αίσθηση και η αίγλη που αποπνέει η Αγραφιώτικη Γη!


Κάποιες μικροστάσεις κρίνονται απαραίτητες για συλλογή λίγης μοσχομυρωδάτης ρίγανης!

4 χιλιόμετρα πριν από το χωριό των Αγράφων (που απέχει 69 χλμ από το Καρπενήσι) ο δρόμος διακλαδίζεται. Εμείς επιλέγουμε την αριστερή κατεύθυνση (προς Επινιανά). Σε λιγότερο από 200 μέτρα υπάρχει μία ξύλινη χειροποίητη ταμπέλα που γράφει: "Προς Τρυπα-Οσκλιανη"!

Αφήνουμε το όχημα, παίρνουμε στους ώμους τους σάκους μας και με τις γλίτσες "παρά πόδα" ακολουθούμε το κατηφορικό στενό μονοπατάκι (συνολικού μήκους περίπου 700 μ.)


Απεριποίητο, σε κάποια σημεία του μάλιστα και αρκετά ταλαιπωρημένο, αλλά προσβάσιμο. Σημασία όμως έχει πάντα ο "στόχος"! Οι γκλίτσες σε πολλά σημεία χρησιμεύουν για να παραμερίζουν κάποια αγκαθωτά βάτα που συναντάμε.

Πλατάνια, δρυς, αγριοκαστανιές, σπάνια αγριολούλουδα και πεταλούδες μάς καλωσορίζουν στο διάβα μας...


Δίπλα μας ανάμεσα στα πυκνόφυλλα δέντρα φανερώνεται κάθε τόσο κι ο Αγραφιώτης ποταμός ασημοστολισμένος από τις ακτίνες του μεσημεριανού ήλιου. Το κελάρυσμά του μας συντροφεύει μαζί με το βόμβο των εντόμων και τα κελαϊδίσματα των πουλιών που δεν φαίνεται να ενοχλούνται από τη διατάραξη της προηγούμενης ησυχίας τους.



Χωρίς να παρεκκλίνουμε από το μονοπάτι, συνεχίζουμε με νότια κατεύθυνση, έως ότου (κάπου μισή ώρα αργότερα) φτάνουμε στην κατάληξή του και ακολουθούμε, πλέον, την κοίτη του ποταμού ευθεία εμπρός μας.



Μπαίνουμε στο ολόδροσο ποτάμι και βαδίζουμε μέσα στο νερό ώσπου σε κάποια στιγμή (πολύ σύντομα) αντιλαμβανόμαστε να στενεύει και να προβάλλει το φαράγγι.


Το Φαράγγι της Τρύπας Όσκλιανης του Αγραφιώτη ποταμού έχει συνολικό μήκος 600 μέτρα, ενώ στο "επίμαχο σημείο" (για περίπου 40 μέτρα) στενεύει στα 4-5 μέτρα σχηματίζοντας την χαρακτηριστική "τρύπα" που δέχεται και τον συντριπτικά μεγαλύτερο όγκο του νερού!



Το θέαμα που αντικρίζουμε είναι εξωπραγματικό! 'Ένας τεράστιος βράχος λες και τον εναπόθεσε εκεί ο "θεός του φαραγγιού" μισοκλείνει την είσοδο.  Ένας μακρύς κορμός που ακουμπά κατά μήκος του βράχου μας βοηθά να αναρριχηθούμε και από εκεί να παρατηρήσουμε με κάθε λεπτομέρεια την απερίγραπτη ομορφιά...


Ολόγυρα ορθώνονται οι μεγάλοι κάθετοι βράχοι του φαραγγιού με τα εντυπωσιακά πολύχρωμα πετρώματα και τα νερά που τρέχουν από ψηλά σχηματίζοντας μεγάλα και μικρότερα καταρρακτάκια και μία ήρεμη μικρή λίμνη μπροστά ακριβώς από το βράχο μας!

Γιγαντιαία υδροχαρή φυτά κρέμονται από ψηλά με το καταπράσινο σώμα τους να λειτουργεί ως υποδοχέας των άφθονων νερών που κυλάνε με βροντώδη ήχο!!! 

Οι υδάτινες κουρτίνες και οι σταγόνες που πεταρίζουν παντού αντανακλώντας στο φως τα χρώματα της ίριδας, δημιουργούν ένα πανέμορφο σκηνικό και μια ξεχωριστή αίσθηση φυσικού μεγαλείου!


Καθηλωνόμαστε μαγεμένοι από την ευεργετική δροσιά και τον ήχο των νερών που μας καλωσορίζει. Το σημείο θυμίζει, σε μικροκλίμακα, το "Πανταβρέχει", αλλά τούτο εδώ είναι ξεχασμένο, άγνωστο, μα σίγουρα αξιοθαύμαστο!

Ξάφνου, εντελώς αναπάντεχα, αντικρίζουμε έναν αετό να πετά πάνω από τα στενά του φαραγγιού!!! Τι τύχη να τον συναντήσουμε εκείνη ακριβώς την ώρα και σε αυτό το σημείο! Μας ξέφυγε το "κλικ" αλλά τι σημασία έχει..!

Κάποιοι γεροντότεροι Αγραφιώτες μάς είχαν πει ότι πολύ παλιότερα κρύβονταν εδώ κάποιοι ληστοφυγόδικοι, άνθρωποι καταδιωγμένοι από την εξουσία. Αν και δεν κατορθώσαμε να διασταυρώσουμε ιστορικά αυτά τα λεγόμενα, εντούτοις δεν μας προκάλεσαν εντύπωση αφού καθένας μπορεί να υποθέσει ότι ένας τέτοιος τόπος, τόσο προστατευμένος και αθέατος, θα προσφέρονταν και ως ασφαλές καταφύγιο για τους απείθαρχους. 

Δεν αργούμε να βουτήξουμε στα ολόδροσα νερά του Αγραφιώτη κάτω από το βράχο! Bαθιά, πεντακάθαρα, γαλαζοπράσινα, δίνουν μια εξωτική διάσταση, ενώ το κορμί αναζωογονείται σε κάθε κύτταρο του. Το μπάνιο στο ποτάμι αποτελεί πάντα μία ξεχωριστή απολαυστική εμπειρία...


Λίγο αργότερα καθισμένοι επάνω στο βράχο πίνουμε παγωμένες μπύρες, γευόμαστε ελιές, ντομάτες και φρεσκοζυμωμένο ψωμί και είναι σαν να έχουμε κάνει το ωραιότερο "γκουρμέ" γεύμα (αλίμονο δα!) συνοδεία της μελωδίας των νερών! 

Θα στρώσουμε στην όχθη και θα ξαπλώσουμε για καμιά ωρίτσα που θα είναι όμως αρκετή για να μας κάνει να αισθανθούμε "βιονικοί" και να κολυμπήσουμε ξανά στη δροσερή αγκαλιά του ποταμού.


Σε τέτοιους θεόμορφους τόπους, ανέγγιχτους από αυτό που ονομάζουν κάποιοι "πολιτισμό", σε τέτοια ονειρεμένα σημεία της μάνας φύσης που το μόνο που δεν συναντάς (ή μήπως όχι;) είναι τις νεράιδες να λούζονται στις όχθες των ποταμών, σε τέτοια παραμυθένια ομορφιά - δεν μπορείς παρά να αναλογιστείς, για μια ακόμη φορά, τα σοφά λόγια του Ινδιάνου αρχηγού Seattle: 

"Ο σύγχρονος άνθρωπος δεν φαίνεται να δίνει σημασία ούτε καν στον αέρα που αναπνέει. Όπως ο άρρωστος που του έχει εξασθενίσει η όσφρηση. Πουθενά στις πολιτείες δεν υπάρχει μια ήσυχη ειρηνική γωνιά. Δεν υπάρχει τόπος να σταθείς και ν' ακούσεις το ξωπέταγμα των φύλλων την άνοιξη, τη ροή του ποταμού ή το βουητό των εντόμων. Αλλά τι μένει απ΄ τη ζωή αν ο άνθρωπος δεν μπορεί ν' αφουγκραστεί το μοναχικό κάλεσμα του κοκκινολαίμη ή τις συζητήσεις των βατράχων τη νύχτα στη μικρή λίμνη; Αλλά εγώ ίσως είμαι άγριος και δεν καταλαβαίνω..."!


Αργά το απόγευμα θα πάρουμε το δρόμο της επιστροφής φορτωμένοι για μια ακόμη φορά με χρώματα, αρώματα και σπάνιες εικόνες της μαγικής Αγραφιώτικης φύσης που θα μας συντροφεύουν για καιρό.


Τολμήστε το, αξίζει και... θα μας θυμηθείτε!