Σάββατο 1 Σεπτεμβρίου 2012

Όταν η Φύση διδάσκει την αξιοσύνη!



Από το εξαιρετικό βιβλίο των κκ. Τάκη Ευθυμίου και Κανέλλου Βασίλη με τίτλο «Του Αργαλειού τα Πάθη & τα Κάλλη», το οποίο κοσμεί τη βιβλιοθήκη μας, επιλέξαμε ένα χαρακτηριστικό κεφάλαιο όπου περιγράφεται, με πραγματικά παραστατικό τρόπο, η παλιά-παραδοσιακή διαδικασία της «νηματοβαφής» από τις άξιες γυναίκες των ορεινών χωριών.

Βαφή νημάτων

Η βαφή ή το βάψιμο των νημάτων γινόταν στο καζάνι, μέσα σε βρασμένο νερό. Έριχναν τα τσικλιά στο καζάνι, τ’ ανακάτευαν μ’ ένα ξύλο για να βαφτούν όλες οι κλωστές και αφού τα έβραζαν αρκετή ώρα, τα έβγαζαν, ξέβγαζαν σε καθαρό νερό και ύστερα τ’ άπλωναν στο φράχτη να στεγνώσουν. Το ακάθαρτο υγρό που έβγαζε το βρασμένο μαλλί δεν το έχυνε η νοικοκυρά επειδή είχε μια κολλώδη ουσία. Το μάζευε και το έριχνε μέσα στο καζάνι της βαφής για ν’ αποτελέσει τη ζύμη του βαψίματος. Τα υγρά αυτά τα έλεγαν σαριά. Όταν έβαφαν στο καζάνι τα νήματα ή το ύφασμα με τα διάφορα φυτικά βαψίδια, το βαμμένο νερό που απόμεινε δεν το έχυναν, αλλά το κρατούσαν μήπως κάπου δεν έπιασε καλά για να το ξαναβάψουν μ’ αυτά τα αποβαψίδια. Η υφαντική ύλη προτού χρησιμοποιηθεί περνούσε από μια ειδική επεξεργασία, για το στύψιασμα, πρόσθεταν δηλαδή στύψη (διπλό θεϊκό άλας του αργιλίου και του καλίου) για να είναι στιλπνά και να μην ξεβάφουν τα νήματα. Αν δεν είχαν ξινό χρησιμοποιούσαν ζουμί από κορόμηλα, επειδή είναι ξινά. Η νηματοβαφή γινόταν μετά το γνέσιμο. Τα νήματα που έγνεθαν τα έκαναν κουβάρια και προτού τα βάψουν, τα τσίκλιαζαν, δηλαδή τα έκαναν τσικλιά με την τσικλιάστρα ή το τυλιγάδι. Αν έλειπε αυτό το εργαλείο η νοικοκυρά δεν έχανε καιρό και αφού καθόταν κάτω στο χώμα της αυλής, τύλιγε την κλωστή του κουβαριού κυκλικά στα ορθωμένα γόνατά της, φτιάχνοντας έτσι τα τσικλιά. Τσικλιά, επίσης, τύλιγαν στα τεντωμένα χέρια κάποιας άλλης νοικοκυράς.



Η επιλογή των χρωμάτων ήταν σημαντική υπόθεση. Η ρουμελιώτισσα χρησιμοποιούσε πάντα χαρούμενα χρώματα.

Το βάψιμο των νημάτων τραγουδήθηκε κι από το λαό μας. Ας δούμε πως.

«Λογιάζεται η τσούπρα μας τα χρώματα να βάψει
για να ταιριάζουνε κι αυτά στον ‘νειρεμένο νιο της.
Βάφει με σπαρτολούλουδα τα κίτρινα διπλά της,
βάφει με λαπαθόριζες τ’ ολόγλυκο κρεμέζιο,
βάφει με καρυδόφυλλα το καφετί της χρώμα».

Ακόμη η κόρη ήξερε ότι το καλό βάψιμο ματιαζόταν εύκολα, γι’ αυτό έπαιρνε προφυλάξεις, κρύβοντας τα βαμμένα νήματα, καθώς και τα βαμμένα χέρια της. Επίσης, το ξέταζαν και γι’ αυτό φρόντιζε το βάψιμο να γίνεται στο χάσιμο του φεγγαριού και όχι στη γέμιση, για να μην «κόψει» το χρώμα.


Ας δούμε τώρα πως προέρχονταν τα διάφορα χρώματα από τις φυσικές βαφές.


1)Το κόκκινο. Ήταν το αγαπημένο χρώμα των υφαντριών, για να πετύχουν αυτό το χρώμα χρησιμοποιούσαν:

- Ροδάμι πρίνου
- Αγριοκορομηλιά
- Φλούδες πλάτανου
- Πριονοκούκι, που ήταν ένα παράσιτο πάνω στο πουρνάρι
- Ριζάρι

2)Το μαύρο. Δεύτερο σε προτιμήσεις ήταν το μαύρο χρώμα. Μαύρο έβαφαν με:

- Το ξύλο του σκλήθρου και του μέλεγου.
- Καρυδότσουφλα
- Το φλοιό φτελιάς και μελιάς
- Τα φύλλα και το φλοιό της βελανιδιάς καθώς και κακατσίδες (αλεποπουρδές) βελανιδιάς.

3)Το κίτρινο. Κίτρινο έβαφαν με:

- Τα φύλλα μαύρης μουριάς και αμυγδαλιάς
- Τα φλούδια μηλιάς και κρεμμυδιού
- Λουλούδια από σπάρτο

4)Το χρώμα του σάπιου μήλου. Αυτό το χρώμα το πετύχαιναν με:

- Τα φύλλα της καρυδιάς
- Το φλοιό της άγριας μελιάς
- Τις φλούδες των ξερών κρεμμυδιών

5)Το πράσινο. Πράσινο χρώμα έβαφαν με:

- Το φυτό λαδανιά
- Μολόχα στη χάση του φεγγαριού και όχι στο γέμισμα
- Φλούδα μέλεγου

6)Το καφέ. Καφέ χρώμα έβαφαν με:

- Τις πράσινες φλούδες καρυδιών
- Το φλοιό πεύκου

7)Το μπλέ-γαλάζιο-ουρανί. Αυτές τις αποχρώσεις του μπλε τις πετύχαιναν με:

- Το λουλάκι (τροπικό ινδικό φυτό)
- Λάπατο μαζί με λουλάκι
- Σαριά, δηλαδή το νερό που είχαν ζεματίσει μέσα τα μαλλιά

8)Κανελλί. Αυτό το χρώμα το πετύχαιναν με:

- Κορμό πεύκου

9)Λαδί. Το έβαφαν με:

- Φρέσκα φύλλα μουριάς

10)Πατατί.

- Με κρεμμυδόφλουδες

11)Μπεζ. Το πετύχαιναν με:

- Ρίζες από σφερδούκλια
- Βελανίδια

12)Λιλά.

- Μαύρο κεφαλάκι από ανθισμένη παπαρούνα, στουμπισμένο στο γουδί.


Τα βαμμένα νήματα τα τοποθετούσαν στην ανέμη και από κει τα μάζευαν στα μασούρια όταν το νήμα ήταν λεπτό και προοριζόταν για υφάδι και στα καλαμοκάνια όταν το νήμα προοριζόταν για στημόνι. Τα καλαμοκάνια ήταν χοντρά καλάμια με μήκος περίπου 30 πόντων, για να κάνουν απ’ αυτό το διασίδι. Τα πολύ χοντρά μάλλινα υφάδια τα τύλιγαν σε μπαμπαφίκους, δηλαδή ίσια ξυλάκια 30 πόντων, που τους περνούσαν από τις κλωστές του στημονιού, όταν ύφαιναν, σπρώχνοντάς τους με το χέρι και όχι με τη σαΐτα. Τα μασούρια ήταν λεπτά καλάμια για να χωράνε στη σαΐτα.

Είναι να απορεί κανείς και να θαυμάζει πως σοφίστηκαν όλες αυτές τις αυτοσχέδιες συνταγές βαψίματος από τη φύση, οι απλοϊκές υφάντρες των χωριών μας!"

18 σχόλια:

  1. Ο ένας εκ των συγγραφέων του προαναφερθέντος βιβλίου, είναι ο κ. Τάκης Ευθυμίου, δημιουργός του εξαιρετικού ιστότοπου "Φθιωτικός Τυμφρηστός" (http://fthiotikos-tymfristos.blogspot.gr), ένας αξιαγάπητος συμπατριώτης μας που ουκ ολίγες φορές κοσμεί με τα σχόλιά του αρκετά από τα θέματα του "Ευρυτάνα ιχνηλάτη".

    ΥΓ. Επιλέξαμε κάποιες εικόνες από το διαδίκτυο συνοδευτικές του εξαιρετικού κειμένου...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. ΜΠΡΑΒΟ!!! ΟΣΑ ΜΑΣ ΔΙΔΑΞΕ Η ΜΗΤΕΡΑ
    ΦΥΣΗ ΚΑΙ Η ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ ΜΑΣΘΑ
    ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΡΟΒΑΛΛΟΝΤΑΙ ΓΙΑ ΝΑ
    ΘΥΜΟΥΝΤΑΙ ΟΙ ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΟΙ ΚΑΙ ΝΑ ΜΑΘΑΙΝΟΥΝ ΟΙ ΝΕΩΤΕΡΟΙ.
    ΣΥΓΧΑΡΗΤΗΡΙΑ ΣΤΟΥΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Καλημέρα!!!
    Δεν τις σοφίστηκαν, φαντάζομαι έχουν τις ρίζες στα αρχαία χρόνια, που επίσης από τη φύση προέρχονταν τα χρώματά τους, η τέχνη αυτή δεν εγκαταλήφθηκε.. όπως και η χρήση των βοτάνων για την υγεία.. έχουν ρίζες στους αιώνες..

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. ευτυχως υπαρχουν ανθρωποι που καταγραφουν την απλη ζωη των ανθρωπων την καλημερα μου

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Πολύ ενδιαφέροντα τα στοιχεία για τις ουσίες που χρησιμοποιούσαν παλιά στη βαφή των νημάτων. Ευτυχώς που κάποιοι τα καταγράφουν κι έτσι διασώζονται πληροφορίες πολύτιμες.
    Πάντα τέτοια!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. Πολύ ωραιο θεμα. Ολα μας τα παρέχει η φυση, αλλά δυστυχως εμεις δεν τη σεβομαστε. Ευγε στους κυριους Ευθυμιου και Κανελο για την ερευνα τους.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. Καλό μήνα φίλε Ευρυτάνα και καλό Φθινόπωρο, καλή επάνοδο και προσαρμογή!

    Λοιπόν, το Πάσχα δεν είχα αγοράσει βαφή και έβαλα μέσα σε μια κατσαρόλα τα φλούδια από πολλά κρεμμύδια, στο πάτο, και πάνω τους ακούμπισα τα αβγά, και από πάνω άλλα φούδια από κρεμμύδια και τα έβρασα στο νερό.

    Δεν φανταζόμουν πόσο όμορφο θα γινόταν το χρώμα, με πινελιές και σχέδια, κάτι ανάμεσα σε πορφυρό και καφέ!

    Οι παραδοσιακές μας τέχνες που δυστυχώς χάθηκαν.

    Πολύ όμορφη ανάρτηση!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. Aφήσαμε και έσβησαν σοφίες επιβίωσης και πολιτισμού αιώνων.
    Θα το πληρώσουμε,ήδη το πληρώνουμε.
    Ο Ελύτης λέει"το παρελθόν θα μας αιφνηδιάσει με την επικαιρότητα του."

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  9. Πραγματικά! Η φύση διδάσκει και η αξιοσύνη των εργατικών γυναικών των χωριών σαν καλός δέκτης και μαθητής απορροφά τα διδαγματά της και τα μετατρέπει σε χειροποίητα έργα τέχνης που παραμένουν ανίκητα στο χρόνο. Αξίζει ένα μεγάλο μπράβο σε αυτούς τους ανθρώπους που έγραψαν το βιβλίο.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  10. Ευρυτάνα Ιχνηλάτη
    Το ένα άρθρο καλύτερο από το άλλο!
    Για κάποιο ιδιαίτερο λόγο αυτή η ανάρτηση με άγγιξε περισσότερο! Μπράβο και στο συγγραφέα που συγκέντρωσε αυτά τα στοιχεία και έγραψε αυτό το άρθρο! Και στο δικό μου τόπο κάπως έτσι ήταν τα πράγματα. Έχω μνήμες από τη παιδική ηλικία. Μπράβο!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  11. Wonderful to appreciate traditional arts and crafts and learn how the colors were made. Lovely photos!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  12. Η φύση έχει φροντίσει για όλες τις ανάγκες μας.
    Εμείς αδιαφορούμε για την φύση κακοποιόντας την.
    Η βιομηχανία κατασκευής χρωμάτων είναι από τους μεγάλους ρυπαντές.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  13. Μπράβο!!!Σημαντικές γνώσεις και πληροφορίες!!!!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  14. Αισθάνομαι βαθιά ηθική υποχρέωση να ευχαριστήσω από καρδιάς τον αγαπητό συνεργάτη του «Φθιωτικού Τυμφρηστού» Ευρυτάνα Ιχνηλάτη για την εξαιρετική τιμή που μας επιφύλαξε, άλλη μια φορά, με το να αναρτήσει στο καταξιωμένο πια ιστολόγιό του απόσπασμα από το βιβλίο μας: «Του Αργαλειού τα πάθη και τα κάλλη», καθώς και τους εκλεκτούς επισκέπτες του για τα επαινετικά τους λόγια που ήταν για μας ένα ευχάριστο ξάφνιασμα.
    Τους διαβεβαιώνουμε πως η επικρότηση της προσπάθειάς μας, μας χαλυβδώνει να συνεχίσουμε να καταγράφουμε και να προβάλλουμε τους λαϊκούς μας θησαυρούς που μας χαρακτηρίζουν ως εθνική οντότητα, σε πείσμα των δυσμενέστατων καιρικών συνθηκών που βιώνουμε όλοι μας.

    Με τιμή
    Τάκης Ευθυμίου

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  15. - Αγαπητέ φίλε και συμπατριώτη Τάκη Ευθυμίου,

    αποτελεί και δική μας χαρά να προβάλλουμε και να αναδεικνύουμε τις αξιόλογες προσπάθειες των ανθρώπων του τόπου μας. Χαρακτηριστικό δείγμα το σπουδαίο συγγραφικό σας έργο που δεν εξαντλείται μόνο στο συγκεκριμένο έξοχο βιβλίο! Ευελπιστούμε μελλοντικά να παρουσιάσουμε και άλλες εργασίες σας. Οι συνεργασίες είναι πάντοτε χρήσιμες για τη μικρή ορεινή μας πατρίδα...

    - Ένα μεγάλο ευχαριστώ, επίσης, σε όλους τους φίλους και τις φίλες που με τα ενδιαφέροντα και θερμά τους σχόλια συμβάλλουν σημαντικά στον ιστότοπο.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  16. ΜΕ ΤΑ ΓΡΑΦΟΜΕΝΑ ΣΑΣ ΧΡΩΜΑΤΙΣΑΤΕ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΚΑΙ ΤΙΣ ΤΕΧΝΕΣ ΤΗΣ!
    ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  17. Φιλε ευρυτανα ειναι πολυ ενδιαφερον το θεμα που προβαλλεις στο ιστολόγιο. Η μανα φυση πολυ σοφα μας εχει προικισει με ολες τις φυσικες πρωτες υλες. Η βιομηχανια του κερδους ομως υπερεβη με καταστροφικο τροπο αυτη τη σοφια και στη θεση της μας αφησε τα τοξικα της δωρα ! Ισως καποια στιγμη επιβαλλεται η στροφη γιατι αυτος ο εφιαλτης της ρυπανσης και της χημικης επιθεσης στο περιβαλλον δεν παει αλλο.
    Συγχαρητηρια στους δημιουργους του βιβλιου.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  18. Τέτοια άρθρα συμβάλλουν σημαντικά στη γνώση μιας άλλης εποχής που όλοι αναπολούμε.

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Τα σχόλια-γνώμες εκφράζουν αποκλειστικά τους συντάκτες τους.