Καρπενήσι 1943 : σκηνές της καθημερινότητας από τη λεύτερη ανταρτόμορφη πόλη μας!

Φωτο: παρέλαση του Λόχου Διοίκησης της ΧΙΙΙ Μεραρχίας του ΕΛΑΣ
στην πλατεία Καρπενησίου

Μέσα σε συνθήκες φασιστικής κατοχής για ολόκληρη, σχεδόν, την υπόλοιπη Ελλάδα, κάπου εκεί στο ανταρτόμορφο Καρπενήσι - που από τον Απρίλη του 1943 έχει ήδη αποτινάξει το ζυγό του κατακτητή (βλ. αφιέρωμα "Ευρυτάνα ιχνηλάτη") και προετοιμάζεται για το μεγάλο Συνέδριο του ΕΑΜ Ρούμελης - η καθημερινή ζωή κυλά έντονη, με κίνηση και δημιουργική δράση σε μια κυριολεκτικά μεταμορφωμένη πόλη που αποπνέει ζωντάνια και αίσθηση ελευθερίας!

Επιβλητικοί αντάρτες στους δρόμους του Καρπενησίου, διανοούμενοι, πλήθος κόσμου που συρρέει στην κεντρική πλατεία και στους καφενέδες, καλλιτεχνικά δρώμενα στο γυμνάσιο, ελεύθερα τυπογραφεία εφημερίδων και... η μοιραία απερισκεψία ενός Γερμανού ναζί που τόλμησε να παραβιάσει "τα σύνορα" της Ελεύθερης Ελλάδας και να έρθει προκλητικά για... περαντζάδα (!) στο ανταρτοκρατούμενο Καρπενήσι!!! 

Απολαύστε τη σχετική αφήγηση με τη συναρπαστική γραφή του αείμνηστου Ευρυτάνα αντιστασιακού αγωνιστή Γεωργούλα Μπέικου - βλ. "Ευρυτάνα ιχνηλάτη", μέσα από ένα επιλεγμένο απόσπασμα από το δίτομο εμβληματικό έργο του με τίτλο : "Η λαϊκή εξουσία στην Ελεύθερη Ελλάδα,  εκδ. Θεμέλιο 1979. Η κεντρική φωτογραφία (Καρπενήσι 1-5-44) προέρχεται επίσης από το ανωτέρω βιβλίο του Γ. Μπέικου. Διατηρήθηκε η ορθογραφία του πρωτοτύπου.

---------------------------

Στις αρχές απ' το τρίτο δεκαήμερο του Αυγούστου 1943 βρέθηκα στο Καρπενήσι.

Πολύν καιρό που δεν είχα πάει εκεί. Σχεδόν πάνω από χρόνο. Όσο το κατείχανε οι Ιταλοί, δεν πήγα. Μετά την απελευθέρωσή του, είναι τούτη η πρώτη μου επίσκεψη.

Αν υπολογιστεί, ότι σε λίγες μέρες εδώ θ' άρχιζε συνέδριο του ΕΑΜ Ρούμελης, τότε πρέπει στο επικείμενο τούτο γεγονός να χρωστιέτανε η παρουσία μου στο Καρπενήσι.

Απ' την πρώτη στιγμή μου φάνηκε πολύβοη η αλλοτινή ήσυχη πολιτειούλα. Μου δημιούργησε μια αίσθηση "κοσμοπολιτισμού". Πολύς κόσμος έδειχνε ξενόφερτος - ντύσιμο, περπατησιά, μορφή. Γενικά οι άνθρωποι ήσανε φουριόζικοι, όσο και γεμάτοι φροντίδες. Αλλά και τα καφενεία παλιού καιρού γεμάτα, ιδιαίτερα οι καρέκλες τους στα πεζοδρόμια. Προσφέρανε "καφέ" σκέτο ροβυθάκι ή κριθάρι με ζαχαρίνη. Το "τσιπράκι" ντόπιο, προπολεμικό. Μπορούσες να πιάσεις μια καρέκλα χωρίς να παραγγείλεις και τίποτα- το διαπίστωσα την ίδια μέρα του ερχομού μου.

Αντάρτες και παλιού τύπου, με γενειάδες και σταυρωτά φυσεκλίκια, αλλά και "εκμοντερνισμένοι", μάλιστα ολοφάνερα οι πιο πολλοί τούτοι, πηγαινοερχόντανε. Μερικοί κάνανε και τον περίπατό τους στην πλατέα - καλοβαλμένοι στις στρατιωτικές τους στολές, ξουρισμένοι, κάθε άλλο παρά "λεροί" - πρόοδος. 

Εδώ στο Καρπενήσι θα διαβάσω τις μέρες αυτές στην "Αντάρτικη Ζωή", όργανο του προ ημερών μόλις Γενικού Αρχηγείου Ρούμελης, "παράπονο" των ανταρτών κι αντίδραση ενάντια στην εκστρατεία για την... αποκαθήλωση της αντάρτικης γενειάδας. Οι εναντίον της γενειάδας "τα βάζουν με τις τρίχες", έγραφε η ανταρτοεφημερίδα.

Εντυπωσιακή, τουλάχιστο σ' εμένα, ήτανε η παρουσία αξιωματικών με στολή από χακί καμπαρντίνα, μπότες κι άστρα...

"Καπλάνης" (Σπύρος Γκούβας) και "Θρύλος" (Θανάσης Ελεφάντης)  

Ευρυτανία 1943

Κυκλοφορούσανε και μερικά φορτηγά αυτοκίνητα σωστό θαύμα και για την εποχή και για το αντάρτικο - η βενζίνη ήτανε το πιο δυσεύρετο είδος, γιαυτό και το αξιολογότερο στη μαύρη αγορά, "άξιο" να τ' αποθανατίσει η "λαϊκή" μούσα της εποχής: " Βενζίνες και πετρέλαια εμείς τα κυνηγούσαμε...", ραψωδούσε ο μαυραγορίτης της πιάτσας, όπως και το "θα σαλτάρω, θα σαλτάρω, τη ρεζέρβα θα σου πάρω..."  Γιατί και τα ελαστικά των αυτοκινήτων είχανε πάρει πολύ "απάνω".

Δυό γερμανικές μοτοσυκλέτες με σάιντ κάαρ, που τις οδηγούσανε αντάρτες, μπαινοβγαίνανε στην πλατέα κροτοβολώντας διαολεμένα. Η μιά ήτανε στη διάθεση Μανιάτη, που, ως την ώρα, "έφερνε τα πρώτα" εδώ. 

Λάφυρο η μιά σε μια μάχη με Γερμανούς, δώρο... εξ ουρανού η άλλη. Απ' τα "παράδοξα" του πολέμου, αλλά και "μαρτυρία" για το εδραιωμένο αίσθημα ασφάλειας της ελεύθερης Ρούμελης και ταυτόχρονα"δείγμα" επικίνδυνης ξεγνοιασιάς και χαλαρής επαγρύπνησης. 

Να το περιστατικό, που θα ήτανε για ξεκάρδισμα στα γέλια, αν δεν συμπεριείχε και ανθρώπινη τραγωδία.

Ένας Γερμανός μοτοσυκλετιστής, έχοντας αποστολή για Δομοκό, ήρθε όχι μόνο το δρομολόγιό του λάθος μα και τη ζωή του, όπως θα 'λεγε κι ο ποιητής, χωρίς να μπορεί ν' αλλάξει μήτε το ένα, μήτε την άλλη! Βγήκε στην οδική αρτηρία προς Καρπενήσι κι έβαλε φουλ! Βλέπετε, ο φασισμός κατάφερε να βγάλει από έναν πολιτισμένο λαό, όπως ο γερμανικός, απίθανους εγκληματίες, αλλά και από ευφυείς ανθρώπους, όπως οι Γερμανοί κατά κανόνα, άγαρμπους μπουνταλάδες. Ένας τέτοιος... αγέρωχος μπουνταλάς κατά τα φαινόμενα ήτανε κι ετούτος, που δε νοιάστηκε δεκάρα, δεκάδες χιλιόμετρα, που τον πάνε οι ρόδες του. Πάταε γκάζι και τράβαε άναυλος για την αντίπερα όχθη της Αχερουσίας! Πέρασε αεροδυναμικός το Λιανοκλάδι, έκοψε το μάτι του κάτι Γερμανούς απ' τη φρουρά του σιδηροδρομικού σταθμού, σιγουρεύτηκε για το φίλιο του εδάφους, μπήκε στην Ελεύθερη Ελλάδα.

Ούτε σε χωριό, ούτε στην Μακρακώμη τον σταμάτησε κανένας. Ούτε που τον αντιληφθήκανε. Τα Κ.Π. (Κέντρα Πληροφοριών) είχανε πάρει τον τρισμακάριο εξαιτίας του υπνωτικού της σιγουριάς για το απαραβίαστο της Ελεύθερης Ελλάδας από μεμονωμένους ή ολιγάριθμους εχθρούς.

Ο Γερμανός φουλαριστός πέρασε και τα Διπόταμα κι ανηφόρισε κυκλογυρίζοντας τα Κάψια, καβατζάρισε τον αυχένα του Βελουχιού και μ' εκατό και πάνω χιλιόμετρα την ώρα σφεντόνα για το Καρπενήσι, εισόρμησε στην πλατέα, σα να 'μπανε, ο ερίφης, στον... όρχο του! Βρέθηκε στη στιγμή κυκλωμένος από κατάπληχτους αντάρτες και λαό, που τον ξεπεζέψανε κατάπληχτο κι αυτόν κι ως να πει κίμινο...

Λιθογραφία εποχής-ΕΑΜ
του Κώστα Γραμματόπουλου

Τώρα η μοτοσυκλέτα στάθμευε μπροστά στο επιβλητικό τουριστικό ξενοδοχείο των Αφών Πριόβολου "Ο Τυμφρηστός", που είχε παραχωρηθεί για τις ανάγκες του Αγώνα και στέγαζε τα Γραφεία των οργανώσεων της Ρούμελης, χρησιμεύοντας και για διαμονή μερικών στελεχών, όπως, λ.χ., του Μανιάτη και άλλων.

Πέρα, στην άκρη της πόλης, στο κτίριο και το προαύλιο του γυμνασίου έβραζε ο τόπος - εδώ ήτανε η έδρα της ΧΙΙΙ Μεραρχίας του ΕΛΑΣ, όπως ακριβώς αυτόν τον καιρό, ονομάστηκε κι αναδιοργανώθηκε το Γενικό Αρχηγείο Ρούμελης.

Φέρνοντας μια γύρα το διδακτήριο, έπεσε το μάτι μου και στα ισόγεια, που χρησιμεύανε άλλα για αποθήκες κι άλλα για τη "σουηδική" των μαθητών, όταν ο καιρός δεν την επέτρεπε στο ύπαιθρο. Τώρα στεγαζόντανε εδώ τα συνεργαζόμενα της Μεραρχίας - αρβυλοποιεία, ραφεία, πλεχτήριο, συνεργείο επισκευής οπλισμού. Με εντυπωσίασε η ποσότητα των δερμάτων - σολόδερμα και βακέτα - που είδα εδώ σωρούς, καθώς και ογκωδέστατα τόπια από ύφασμα ερέας χακί για στρατιωτικές στολές. Ανέβηκα και στις αίθουσες. Στη μεγάλη, των τελετών δεν μπόρεσα να μπω, γιατί εκείνη τη στιγμή έκανε τις τελευταίες του πρόβες ένας ερασιτεχνικός θίασος του Καρπενησιού - θα ανέβαζε "Αντιγόνη".

Αίσθηση μου προκάλεσε τούτο το "άλλο" Καρπενήσι. Με συνεπήρε, μπήκα να το "χαζέψω", δεν τράβηξα να βρω μήτε Μπακόλα, μήτε κανέναν άλλο.

Ώσπου απόστασα να γυροφέρνω, άγνωστος μέσα σε τόσον άγνωστο κόσμο, νιώθοντας και κομμάτι σαν χωριάτης που πρωτόπεσε στην πρωτεύουσά. Γύρισα στην πλατέα, στο καφενείο του "Τυμφρηστού", ελπίζοντας να βρω καμιά καρέκλα. Άδεια, μήτε μια! 

Τράβηξα κατά την είσοδο του ξενοδοχείου, ένας αντάρτης με γενειάδα  μισοξαπλωμένος σε ψάθινη πολυθρόνα ξεκοκάλιζε μιάν εφημερίδα. Είδα τον τίτλο της "Ρούμελη". Πρώτη φορά έβλεπα τέτοιο έντυπο. Ρώτησα το συναγωνιστή που θα μπορούσα να βρω ένα φύλλο. Έκανε μια κίνηση του χεριού, χωρίς να σηκώσει και τα μάτια απ' το διάβασμα, και με τον αντίχειρα μου 'δειξε πάνω από τον ώμο του πίσω την εσωτερική σκάλα του ξενοδοχείου λέγοντάς μου βαριεστημένα και με μια βάση να με ξεφορτωθεί: "τρίτος όροφος".

Στον τρίτο όροφο ανακάλυψα σε μια πόρτα δωματίου κολλημένο τον τίτλο της εφημερίδας, κομμένον από έντυπο "Ρούμελη". Χτύπησα, μπήκα. Το δωμάτιο, απ' όπου είχε παρθεί το κρεβάτι, μετατράπηκε σε γραφείο. Τραπέζι, καρέκλες, έντυπα, δημοσιογραφικό χαρτί στις γωνιές. Δυό ή τρεις συναγωνιστές ήσανε εκεί με τη μύτη χωμένη στα χαρτιά. Παρακάλεσα για ένα φύλλο, ένας τους μού έδειξε, χωρίς λόγια, μια στοίβα φρεσκοτυπωμένες εφημερίδες (...)

Η περίφημη αντιστασιακή εφημερίδα "Ρούμελη" - ΑΣΚΙ

blog "Ευρυτάνας ιχνηλάτης"