Το αποκριάτικο έθιμο του Πανάρατου στην Ευρυτανία : μύθοι και συμβολισμοί

Μία εξαιρετικά ενδιαφέρουσα μελέτη  που παραχώρησε στο blog "Ευρυτάνας ιχνηλάτης" 

ο κ. Κυριάκος Χήνας  διατελέσας καθηγητής ιστορίας στο Ευρωπαϊκό Σχολείο Καρλσρούης στη Γερμανία 

*****

Μέσα στην πολυσπερμία των ερμηνειών για την ύπαρξη και στοχοθεσία των συλλογικών Μύθων, θεωρούμε ως πλέον έγκυρη αυτή που τους εξηγεί ως μια προσπάθεια του λαού να καταγράψει τις ενοράσεις του για την ανθρώπινη φύση και να διαχειριστεί το βαρύτερο αίνιγμα: το άλγος της θνητότητάς του. Παράλληλα, αναπληρώνονται τα οντολογικά κενά των νοημάτων που βιώνουν οι άνθρωποι στη δημόσια σφαίρα και ενισχύεται η αναγκαία αίσθηση του Ανήκειν (αυτό που ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ ονόμαζε sense of somebodiness, αίσθηση της σημαντικότητας).

Η ιστορία του Πανάρετου (Πανάρατος, κατά τη λα'ι'κή εκδοχή) και της Ερωφίλης αναδείχθηκε με τη δημοφιλή τραγωδία που έγραψε ο Ρεθυμνιώτης Γεώργιος Χορτάτσης ή Χορτάτζης γύρω στο 1600. Η πιθανότερη εξήγηση για το πώς εμφανίστηκε αυτή η ιστορία στη Δυτική Ελλάδα  (όπου έγινε λα'ι'κό θέατρο) είναι ίσως η μετανάστευση Κρητών στα βενετοκρατούμενα νησιά του Ιονίου και στη Δυτική Ελλάδα μετά την άλωση της Κρήτης από τους Τούρκους το 1669.

Κατά άλλη εκδοχή, είναι πιθανό αυτό το δρώμενο να έφτασε στην Ευρυτανία από Ηπειρώτες μάστορες στα πρώτα χρόνια του 20ου αι.

Στο έργο ο βασιλιάς Φιλόγονος αποκρούει τον έρωτα της θυγατέρας του Ερωφίλης με τον Πανάρετο, αποκεφαλίζει τον νέο και μετά η Ερωφίλη αυτοκτονεί. Η υπόθεση δεν τελειώνει εκεί, αφού ο βασιλιάς θανατώνεται από το χορό των κορασίδων (ο οποίος αποτυπώνει το λα'ι'κό αίσθημα) και οι δύο νέοι ανασταίνονται με την παρέμβαση του Χάρου : << Ευθύς εβγήκα απ'τον Άδη με τας ψυχάς 'τα χέρια μου. Όλοι να σηκωθούνε απάνω οι νεκροί >>.

Πρόκειται για μια συμβολική απόπειρα της λα'ι'κής ψυχής να αποτυπώσει την επιθυμία της για την επικράτηση Αξιών και ορμέμφυτων στάσεων που θέλει να προσδιορίζουν τη ζωή των ανθρώπων. Έτσι, διατυμπανίζονται με θριαμβικό τρόπο :

1. Η δικαίωση του Έρωτα, αφού οι δύο νέοι οδηγούνται στην ισόβια ευτυχία ύστερα από την υποδειγματική αμοιβαία αφοσίωση που δεν υπολόγισε το θάνατο. Ένας διάλογός τους αποτελεί μια πολύ τρυφερή έκφραση αγάπης : 

- Πανάρετος:

"Στον ήλιον έχω ντήρηση κι εις τ' άστρα που περνούσι και τσι μορφιές σου, αφέντρα μου, κάτω στη γη θωρούσι μηδέ χυθού κι αρπάξου σε".

- Ερωφίλη: "Ή όμορφη είμαι ή άσκημη, Πανάρετε, ψυχή μου, για σέναν εγεννήθηκε στον κόσμο το κορμί μου".

2.  Η υπερνίκηση του θανάτου, έστω και με αυτόν τον απλο'ι'κό μαγικοθρησκευτικό τρόπο. Η Ανάσταση θα συνιστά διαχρονικά τη συμβολική βούληση να ακυρωθεί η υπεροπλία του θανάτου. Ενώ με αυτή τη θεολογική μορφή ο λαός επιχειρεί να καταστείλει το φόβο του για το θάνατο, είναι γνωστό στις σύγχρονες κοινωνίες ότι αυτή η λύτρωση εν μέρει επιδιώκεται με τη φαντασίωση της άπειρης προόδου που θα αποφέρει την ευτυχία και θα περιορίσει αυτό το φόβο.

3. Η απόδοση της ηθικής δικαιοσύνης με τη δολοφονία του αξιοκατάκριτου βασιλιά, ο οποίος προκάλεσε το θάνατο των δύο νέων. Επιπρόσθετο στοιχείο κοινωνικής παρέμβασης και δικαιοσύνης υπάρχει εδώ, αφού τη δολοφονία αποφασίζουν και εκτελούν άνθρωποι του λαού (στη σκηνή, ο χορός των γυναικών).

Παράλληλα, στην υπόθεση καταγράφονται, με σκοπό να στιγματιστούν, ρεαλιστικές εικόνες της καθημερινής πραγματικότητας : Ο σύμβουλος του βασιλιά που τον πληροφορεί χαιρέκακα για το δεσμό των νέων αναπαριστά τον κάθε κακόβουλο που επιβουλεύεται την ευτυχία των άλλων. Οι ταξικές αντιθέσεις που δεν επιτρέπουν το γάμο και τις ευρύτερες διαπροσωπικές σχέσεις ανάμεσα σε άτομα διαφορετικού κοινωνικού βεληνεκούς. Ο ρόλος της Μοίρας με τις ασταθείς παλινωδίες της.

Σε εμβριθές άρθρο της, η κα. Μαρία Παναγιωτοπούλου, προ'ι'σταμένη των ΓΑΚ Ευρυτανίας ("Ευρυτανικός Παλμός" 21-3-2021), αναφέρει ότι : στα πρώτα χρόνια οι ηθοποιοί (μόνον άνδρες) φορούσαν τοπικές φορεσιές και αργότερα αρχαιοπρεπείς. Μετά το 1972 προστέθηκε και ο χορός των γυναικών. Οι δύο παραλλαγές που σώζονται στο Καρπενήσι απαρτίζονται από 260 και 313 στίχους. Η πρώτη σώζεται στο τετράδιο του ηπειρώτη μάστορα Τασιού Παπαγεωργίου, το οποίο βρίσκεται στο αρχείο του ποδοσφαιρικού Συλλόγου Καρπενησίου. Τέλος, η κα. Παναγιωτοπούλου γράφει ότι προπολεμικά η ομάδα των ηθοποιών έβγαζε δίσκο για κοινωφελείς σκοπούς.

Θεωρείται ότι το έργο (παιζόταν τις τελευταίες ημέρες της Αποκριάς) εναρμονιζόταν με το ευφρόσυνο κλίμα της Αποκριάς, παρά την τραγική υπόθεσή του, γιατί το τέλος είναι ένας χαρμόσυνος θρίαμβος της Ζωής με την ευτυχία των δύο ερωτευμένων.

Σε μια προσπάθεια αναβίωσης του λα'ι'κού αυτού δρώμενου (το οποίο διακόπηκε το 1981, χωρίς να ευοδωθεί μια νεότερη πρωτοβουλία για την επιστροφή του στις αρχές του 21ου αι.), ο ευκλεής Πολιτιστικός Σύλλογος Καρπενησίου διοργάνωσε ειδική συγκέντρωση στο Συνεδριακό Κέντρο στις 30-4-2022 με κεντρική ομιλία της σημαντικής λαογράφου κας. Αικατερίνης Πολυμέρου-Καμηλάκη.

Με φιλόφρονα διάθεση ο ευγενικός πρόεδρος του Συλλόγου κ. Γιάννης Δημητρίου, μας ενημέρωσε ότι εξελίσσεται μια ορθοφρονούσα διεργασία για να μπορέσει το εγχείρημα να εδραιωθεί σε σταθερές βάσεις: συνεργασία με φερέγγυους θεατράνθρωπους και συλλογικότητες, αλλά και κινητοποίηση των Ευρυτάνων ώστε να αγκαλιάσουν την προσπάθεια από κάθε μετερίζι χωρίς διχαστικές ψυχώσεις. Έτσι θα διασφαλιστούν οι ποιοτικότεροι όροι για την αναβίωση.

** Ευχαριστώ θερμά την κα. Μαρία Παναγιωτοπούλου, την κα. Γιούλη Μάλαινου, τον κ. Γιάννη Δημητρίου και τον "Ευρυτανικό Παλμό" για τη συμβολή τους σε αυτό το άρθρο και τις φωτογραφίες που το συνοδεύουν.

ΥΓ. Στους ανθρώπους που διακονούν τον πολιτισμό στη γεραρή Ευρυτανία και αντιστέκονται στην πραγμοποίηση και το φετιχισμό της δημόσιας ζωής, αφιερώνω το δίκαιο έπαινο (μάλλον άγνωστο) για την ηθική και πνευματική αλκή των Ευρυτάνων, τον οποίο προσπορίζει ο Κωνσταντινουπολίτης λόγιος Κωνσταντίνος Σπανούδης (1871-1941), μια εμβληματική μορφή του Ελληνισμού της Ανατολής:

<< Έλληνες, από τους αγνοτάτους την ψυχήν και το αίμα. Διετήρησαν αμόλυντον το άρωμα της ψυχής των. Ποίος δεν εγνώρισεν το σφρίγος και την ωραιότητα της ψυχής του Ευρυτάνα; Και έφθασαν εις το να μας δώσουν τον αρτιώτερο τύπο του σώματος και την καλλιτέραν μορφήν της Ελληνικής ψυχής. Υπήρξεν ανέκαθεν ο ευγενέστερος από την μεγάλην Ελληνικήν οικογένειαν, πολίτης και πατριώτης >>

(εφημερίδα "Πρόοδος" της Κωνσταντινουπόλεως 9-3-1920, Βιβλιοθήκη της Εστίας Νέας Σμύρνης).

Άρθρο του καθηγητή ιστορίας κ. Κυριάκου Χήνα

για τους αναγνώστες του blog "Ευρυτάνας ιχνηλάτης" 

Ο Στέφανος Σαράφης γράφει από το Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ στο Κεράσοβο Ευρυτανίας...

Ο Στέφανος Σαράφης μιλάει στους Αντάρτες!

Ιχνηλατήσαμε από ένα σπάνιο και δυσεύρευτο βιβλίο που κοσμεί την προσωπική μας βιβλιοθήκη και φέρει τον τίτλο: "Ο Ε.Λ.Α.Σ., (έργο του στρατηγού Στέφανου Σαράφη", εκδ. "Σύγχρονο βιβλίο", Αθήνα 1964) μία πολύτιμη γραπτή μαρτυρία του ίδιου του στρατιωτικού διοικητή του Ελληνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού την οποία σας παρουσιάζουμε μέσα από τις ηλεκτρονικές σελίδες του "Ευρυτάνα ιχνηλάτη" .

Ο εμβληματικός Στρατηγός του ΕΛΑΣ Στέφανος Σαράφης μας πληροφορεί για την εγκατάσταση του Γενικού Στρατηγείου στο χωριό Κεράσοβο της Ανταρτομάνας Ευρυτανίας το Νοέμβριο του 1943 ενώ αναφέρεται με κολακευτικά λόγια στο χωριό και τους ανθρώπους του αλλά... καθόλου κολακευτικά για τους Άγγλους "συμμάχους". Παράλληλα μας παρέχει πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία γύρω από τα καθήκοντα και τις αναγκαίες δράσεις του ένοπλου απελευθερωτικού κινήματος στη συγκεκριμένη χρονική συγκυρία.

Το Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ είχε μετακινηθεί από το Περτούλι των Τρικάλων στην Ευρυτανία όπου και παρέμεινε ως την απελευθέρωση. Κάτι που αξίζει να τονίσουμε επιπλέον, είναι το γεγονός ότι η εγκατάσταση στο Κεράσοβο έγινε στις 17-11-1943, δηλαδή ελάχιστα 24ωρα μετά την πρώτη πυρπόληση του Καρπενησιού από τους γερμανούς ναζί (βλ. εδώ) που φανερώνει πως η Ευρυτανία όχι μόνο δεν πτοήθηκε αλλά και πως παρέμεινε απόρθητο κάστρο και πανελλήνιο κέντρο του επαναστατικού Αγώνα!

Επιλέξαμε να δημοσιευθεί ετούτη η ανάρτηση στις 16 Φλεβάρη που συμπίπτει με την 81η επέτειο από την ίδρυση του θρυλικού ΕΛΑΣ, ως ένας φόρος τιμής στην Αθάνατη Ανταρτοσύνη και στον ίδιο τον αλησμόνητο Στέφανο Σαράφη.

Κατά τη μεταφορά του εν λόγω κειμένου διατηρήθηκε η ορθογραφία του πρωτοτύπου. Επίσης λόγω της πυκνής γραφής του, σε ορισμένα σημεία επιλέξαμε να υπάρχουν κάποια πιο αραιά διαστήματα ώστε να είναι πιο ευανάγνωστο.

Ιδού: 

*******

ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΓΕΝΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΗΓΕΙΟΥ ΤΟΥ ΕΛΑΣ ΣΤΟ ΚΕΡΑΣΟΒΟ. 

ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΛΥΤΕΡΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ

Το μεσημέρι στις 15 φύγαμε για τη Νεράϊδα (Σπινάσα), όπου μείναμε το βράδι. Στις 16 μετασταθμεύσαμε στη Μαυρομάτα και στις 17 του Νοέμβρη φτάσαμε στο Κεράσοβο, όπου εγκατασταθήκαμε οριστικά. Επισταθμία που είχε σταλεί προτύτερα, είχε προετοιμάσει την εγκατάσταση. Η μεταστάθμευση δεν ήταν μικρό πράγμα. Σιγά - σιγά είχαν δημιουργηθεί τα γραφεία και υπηρεσίες του Γενικού Στρατηγείου, οι εφοδιασμοί του και έτσι χρειάζονταν περισσότερα από 100 ζώα. Επί πλέον είχαμε και τη συμμαχική αποστολή που χρειάζονταν και αυτή αρκετά ζώα. Πάντως η προθυμία των χωρικών ήταν τέτια, που μέσα σε δυο μέρες η μεταστάθμευση είχε τελειώσει.

Το Κεράσοβο είνε ένα πολιτισμένο και υγιεινό χωριό. Τα περισσότερα παιδιά του χωριού είχαν ταξιδέψει στην Κωνσταντινούπολη και Αμερική, έκαναν περιουσίες, ξαναγύρισαν στο χωριό τους και έφτιαξαν πολύ καλά σπίτια και τα επίπλωσαν αρκετά καλά. Επίσης είνε ένα χωριό πολύ φιλόξενο και καλά οργανωμένο. Έτσι βρέθηκαν τα οικήματα που χρειάζονταν ώστε να εγκατασταθούν τα γραφεία και όλες οι υπηρεσίες του στρατηγείου καθώς και οι αξιωματικοί και αντάρτες υπό καλές συνθήκες.

Η συμμαχική αποστολή προτιμούσε να μείνει στο χωριό Βίνιανη, χωριό επίσης καλό σ' απόσταση μιάμιση ώρα από το Κεράσοβο. Οι σχέσεις μας δεν ήταν καλές, το Κεράσοβο δε χωρούσε περισσότερο κόσμο κ' έτσι συμφωνήσαμε η συμμαχική αποστολή να μείνει στη Βίνιανη, όπου στείλαμε και μια διμοιρία για φρουρά της. Τόρα έπρεπε ν' αντιμετωπιστούν τα ζητήματα που παρουσιάζονταν με τη διακοπή της συμμαχικής βοήθειας και τις απώλειες από τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις.

Από την εν γένει εξέταση της κατάστασης βγήκαν τα παρακάτω συμπεράσματα:

α) με την ανάπτυξη του αντάρτικου και τη δημιουργία των μονάδων και υπηρεσιών τους, έγινε στρατολογία νέων αξιωματικών και ανταρτών, που δεν πρόλαβαν να εκπαιδευτούν και προσανατολιστούν στον αντάρτικο αγώνα κ' έτσι παρατηρήθηκαν σφάλματα, πρόωρες συμπτύξεις, αλλού καθυστερημένες συμπτύξεις και αλλού όχι καλή απόδοση των ομαδικών όπλων (πολυβόλων και όλμων). Το τελευταίο αυτό κατά μεγαλύτερο μέρος οφείλεται στο ότι ο οπλισμός των ιταλών σε πυροβολικό, όλμους, πολυβόλα, οπλοπολυβόλα μόνο λίγες μέρες ήταν στα χέρια των ανταρτών και δεν είχαν προλάβει να εκπαιδευθούν σ' αυτόν.

β) με τη σύγκρουση με τον ΕΔΕΣ και διάθεση προς την κατεύθυνση αυτή τμημάτων οι Ι και ΧΙΙΙ μεραρχίες δε διέθεταν όλες τις δυνάμεις τους κ' έτσι δεν απέδοσαν ό,τι μπορούσαν ν' αποδόσουν αν είχαν όλες τις δυνάμεις τους. Πάντως δεν ήταν δυνατό ν' αντιτάξουν στατική άμυνα και ν' απαγορεύσουν στον εχθρό την κίνησή του προς την κατεύθυνση που αποφάσιζε, εφόσον αυτός διέθετε ισχυρότατα μέσα πυρός και άρματα και οι αντάρτες δε διέθεταν αρκετά ομαδικά όπλα. Άλλο πλεονέκτημα των γερμανών ήταν ότι διέθεταν αεροπορία και είχαν πάντα πληροφορίες και μπορούσαν να χτυπούν ανενόχλητα. Επίσης ότι διέθεταν ταχυκίνητα μέσα κ' έτσι μπορούσαν γρήγορα να συγκεντρώνουν τις δυνάμεις τους σε μια περιοχή που ήθελαν να χτυπήσουν και κατά συνέπεια ήταν σ' αυτή την περιοχή πολύ ισχυρότεροι από τους αντάρτες. Αντίθετα, οι αντάρτες υποχρεωμένοι να μετακινούνται με τα πόδια δεν είχαν τον απαιτούμενο χρόνο να ενισχύσουν το απειλούμενο σημείο με τμήματα από άλλες περιοχές παρά μονάχα με τη χρησιμοποίηση των τοπικών εφεδρειών

γ) οι τηλεφωνικές συγκοινωνίες ήταν χρησιμότατες αλλά σε περίπτωση εκκαθαριστικών επιχειρήσεων οι γερμανοί που εισχωρούσαν στην ορεινή περιοχή έκοβαν τις τηλεφωνικές γραμμές κ' έτσι διακόπτονταν η τηλεφωνική επικοινωνία. Μονάχα ο ασύρματος μπορεί να εξυπηρετήσει πολύ καλύτερα και κατά συνέπεια ήταν ανάγκη ανάπτυξης πυκνού δικτύου ασυρμάτου.

Ο αλησμόνητος Στρατιωτικός Διοικητής του ΕΛΑΣ, Στέφανος Σαράφης

Ύστερα από την εγκατάσταση του Γενικού στρατηγείου και τη διαπίστωση των παραπάνω δόθηκαν οι παρακάτω διαταγές:

1) οι μονάδες ν' απαλλαγούν απ' όλα τα στελέχη και τους αντάρτες που έδειξαν ανικανότητα, απειθαρχία ή λιποψυχία. Όσοι βαρύνονταν με βαριά παραπτώματα να παραπεμφθούν στα στρατοδικεία των μεραρχιών, οι δε άλλοι να διωχτούν από τις τάξεις του ΕΛΑΣ και να γίνει γνωστό στις οργανώσεις και τις διοικητικές αρχές των χωριών τους ώστε να μην είνε δυνατή η κατάταξή τους σε άλλες μονάδες του ΕΛΑΣ.

2) να δημιουργηθεί σε κάθε σύνταγμα μια υποδειγματική διμοιρία ΕΠΟΝ, σε κάθε τάγμα μια ομάδα, όλοι δε οι άλλοι επονίτες να καταταχθούν στους λόχους όπως και οι άλλοι αντάρτες.

3) να επιδιωχθεί η εξεύρεση και συγκέντρωση υλικού ασυρμάτου που να σταλεί στο Γενικό στρατηγείο για την ανάπτυξη του δικτύου ασυρμάτου.

4) να συμπληρωθεί το τηλεφωνικό δίκτυο και στα κυριώτερα κέντρα να εγκατασταθούν τηλεφωνητές μόνιμοι αντάρτες εκπαιδευμένοι που θα τηρούν αυστηρά τις οδηγίες του Γενικού στρατηγείου. Οι αντάρτες του εφεδρικού ΕΛΑΣ να χρησιμοποιούνται μόνο σε μικρά κέντρα και να μπουν στις ίδιες διατάξεις με τους μονίμους αντάρτες.

5) να επισκευασθούν και χρησιμοποιηθούν όλα τα ομαδικά όπλα και να γίνει εντατική εκπαίδευση στην τεχνική και τακτική χρήση τους ώστε ν' αποδίδουν το μέγιστο της απόδοσής τους

6) να επεκταθεί η εκπαίδευση στις διμοιρίες, λόχους και τάγματα και να οργανωθεί η εκπαίδευση στελεχών

7) να οργανώνονται επιθετικές επιχειρήσεις κατά στόχων απομονωμένων ώστε να συνηθίσουν οι αντάρτες και τα στελέχη στον επιθετικό πόλεμο και σιγά - σιγά να οργανωθούν επιχειρήσεις κατά μεγαλύτερων στόχων

8) να εγκατασταθούν κατά τέτιο τρόπο ώστε να κατέχουν ισχυρά τις οδεύσεις και στενωπούς που οδηγούν στους σταθμούς διοίκησης, εφοδιασμούς, νοσοκομεία και αποθήκες τους, αλλά και να διαθέτουν ισχυρές τοπικές εφεδρείες με τις οποίες να κάνουν αντεπιθέσεις και να χτυπούν τις εχθρικές φάλαγγες που επιτίθενται. Ο τρόπος αυτής της ενεργού άμυνας σε συνδυασμό με τις ενέδρες και αιφνιδιαστικές επιδρομές είνε ο καταλληλότερος τρόπος για τους αντάρτες να μάχονται. 

Το Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ

Πραγματικά όλο το Νοέμβρη και τους κατοπινούς μήνες του χειμώνα άρχισε μια εντατική εργασία εκπαίδευσης, ανασυγκρότησης και προπαρασκευής για την άνοιξη.

Για τον εφοδιασμό διατάχθηκαν οι μεραρχίες με τις επιμελητείες τους να συγκεντρώσουν την εισφορά που είχε κανονίσει το Κοινό γενικό στρατηγείο, τα λεγόμενα "παρακρατήματα" και να προβούν σε αγορές με τα χρήματα που τους έμεναν ακόμα. Επί πλέον διατάχθηκαν σε περίπτωση ανάγκης να κάνουν επίταξη από κείνους που είχαν μεγάλες ποσότητες και να συγκροτήσουν συνεργεία κατασκευής ιματισμού και υπόδησης για να αντιμετωπίσουν τις ανάγκες τους. Οι μεραρχίες πήραν τα μέτρα τους και φρόντισαν τόσο για την ανασυγκρότηση και ασφάλειά τους όσο και τον εφοδιασμό τους.

blog "Ευρυτάνας ιχνηλάτης"

Ντρέπομαι για τη ζέστα μου….

Σεισμόπληκτα παιδιά στην Ευρυτανία - Φλεβάρης του 1966

Από την Ευρυτανία... στην Τουρκία!

Μία κατάθεση ψυχής από την Κρικελλιώτισσα "Ακευσώ"

(για τους αναγνώστες του blog "Ευρυτάνας ιχνηλάτης" )

*****

6η του Φλεβάρη, του Κουτσού, του Λειψού, του σωτηρίου;; έτους 2023.

Το χιόνι έζωνε τη Μαυρομάτα Ευρυτανίας.

Οι νιφάδες ζωγράφιζαν πάλλευκα κεντίδια στις αμπαρωμένες αυλόπορτες.

Τα «παγωτά των φτωχών» κρέμονταν στις σκεπές, καρτερώντας, μάταια, ένα παιδικό χέρι να τα γευτεί.

Λίγοι ηλικιωμένοι καρδιοχτυπούσαν τις ώρες τους στ’ αρφανεμένο χωριό.

Η 90χρονη Φιλιώ αβγατίζει το λάδι στο καντηλάκι που γαληνεύει τη θλίψη της μοναξιάς της. Δεν είχε ύπνο. Ξανοίγει κουβέντα με τις φλόγες που έχουν στήσει πυρρίχιο χορό πάνω απ’ τα ελατίσια κούτσουρα. Πού και πού γυρίζει το βλέμμα της, κατά την τηλεόραση, δώρο του γιου  της, του ξωβεργιασμένου στα σιβυλλικά καλέσματα της πλανεύτρας ξενιτειάς. 

- Παναγιά μου! Βόηθα! Ξεπόρτισε η Κραυγή, η θαμμένη στα σπλάχνα της χρόνια τώρα.

- «Σεισμός στην Τουρκία και στη Συρία…. Χιλιάδες οι νεκροί… συντρίμμια παντού…»

Συθέμελα ανακατώθηκαν τα σωθικά της.

Γέμισε ο αέρας της κάμαρης μοιρολόϊ και θύμησες, που έσπρωχναν η μία την άλλη από τις ώρες που η ίδια έζησε τη φρίκη. 

Και τότε Φλεβάρης ήταν! Περπάταγε κούτσα-κούτσα την 5η του μέρα στα 1966. 4 τα χαράματα. 

Είχε σηκωθεί αξημέρωτα, να προλάβει να διορθώσει τις εκθέσεις των μαθητών της. Άκουσε «την υποχθόνιον βοήν» και κατάλαβε… Με την ψυχή στο στόμα πετάχτηκε έξω να χτυπήσει τις πόρτες, να σωθούν τα παιδιά, να γλυτώσουν οι συγχωριανοί της. Πρόλαβαν! Γλύτωσαν τις ζωές τους για να «θρηνήσουν» τα ρημαγμένα κόπια τους, να περιθάλψουν τους άστεγους, να ορθοποδήσουν, να δώσουν τα χέρια στην Αλληλεγγύη, να κλείσουν τις καταβόθρες του εγκέλαδου. 

- Παναγιά! Σώσε! Παρακάλαγε η Φιλιώ βλέποντας τις μανάδες, σύγχρονες Εκάβες να νοιώθουν πως «ουδέ ποτ’ αστένακτος, αδάκρυτος ημέρα επισχήσει», να στήνουν τ’ αυτί στα χαλάσματα ν’ ακούσουν  φωνή αγαπημένη, ν’ αποδιώξουν τους δαίμονες του ολέθρου, να κεφαλοδέσουν την ελπίδα στα μάτια τους.

Σεισμόπληκτοι στην Ευρυτανία - Φλεβάρης 1966

Κίνησε η Ανθρωπιά κατά την Ανατολία. Χτύπησε συναγερμός στις καρδιές των λαών. Ζώστηκε η Συμπόνια με σακίδια της προσφοράς. Μπήκαν σ’ ελικόπτερα και αεροπλάνα οι άγγελοι της σωτηρίας και πέταξαν για τις ισοπεδωμένες πολιτείες. 

Για να στομώσουν τον αδηφάγο θάνατο, να νανουρίσουν τα παιδιά με τα τρομαγμένα μάτια, να τους φτιάξουν ζεστές φωλιές να κουρνιάσουν την παγωμάρα της καρδιάς, τα μαυροφτέρουγα όνειρα. Σταυροφόροι του ελέους βάλθηκαν να μετράνε τα βογγητά μέσα από σίδερα, ξύλα, πέτρες, τζάμια, να κολλάνε τα θραύσματα μιας ολόκληρης ζωής κομματιασμένης μέσα σε μερικά τικ-τακ της ώρας.

Κινητοποιήθηκαν οι Κρατικοί Μηχανισμοί. Εκτελεστέες οι αποφάσεις αυτών που πολλές φορές παραβίαζαν τη νομιμότητα, ύψωναν την εφήμερη ματαιοδοξία τους σε κάστρα έωλα. Αγουροξύπνησαν οι Αφεντάδες της γης. Φόρεσαν το προσωπείο του «Καλού Σαμαρείτη» κι άρχισαν τις βαρύγδουπες δηλώσεις απ’ τα εβένινα γραφεία τους. Καρφίτσωσαν στ’ ακροβλέφαρό τους δάκρυ κροκοδείλιο, αυτοί που υπογράφουν με αίμα την ελευθερία των λαών, αυτοί που σταυρώνουν την Ειρήνη σπέρνοντας συγκρούσεις, σκηνοθετώντας εμφύλιους σπαραγμούς.

Μπερδεύτηκαν οι στριγκοί ήχοι των σειρήνων, οι αγεροκρέμαστοι οδυρμοί, με τις περισπούδαστες αναλύσεις σεισμολόγων, γεωλόγων, μετεωρολόγων, ψυχολόγων, χρησμολόγων, φωνασκούντων δημοσιογράφων.

Στροβιλίζονται μαζί με τις χιονοθυγατέρες «τα θέλω» καιροσκόπων πολιτικάντηδων με «τα θέλω» των χειμαζόμενων ανθρώπων, που ανεβαίνουν τον Γολγοθά τους, μα δεν συναντούν Σίμωνα να φορτωθεί για λίγο τον σταυρό του μαρτυρίου τους.

Δημιουργική εικόνα: Παναγιώτης Κοτρίδης
(για τον σεισμό του Φεβρουαρίου του 2023 στην Τουρκία)

Ξέθαψε η Φιλιώ απ’ των διδαχών της τα κιτάπια την πίκρα του Κωστή Παλαμά:

«Στην αργατιά, στη χωριατιά, το χιόνι, η γρίπη, η πείνα, οι λύκοι, 

ποτάμια, πέλαγα, στεριές, ξολοθρεμός και φρίκη.

Χειμώνας άγριος. Κι η φωτιά καλοκαιριά στην κάμαρά μου.

Ντρέπομαι για την ζέστα μου και για την ανθρωπιά μου» 

Δεν ξανακλείδωσε, η Φιλιώ, την πόρτα του φτωχικού της. Ήθελε να ‘ναι ανοιχτή να τη διαβαίνουν οι άστεγοι, να βρίσκουν αποκούμπι οι αναγκεμένοι.

Δεν ξανάκλεισε τα παντζούρια. Ήθελε να ταξιδεύουν τα μάτια της ψυχής της, να «βλέπει» και να λέει «ευχαριστώ» για όσα έχει. 

Δεν ξανάσβησε το φως, για να ‘ναι «φανός ακοίμητος» σ’ όλους τους «κοντορεβυθούληδες» του κόσμου τούτου, στους οποίους η Λάχεσις στάθηκε στη μιζέρια της τσιγγουνιάς της και δεν έβαλε στις τσέπες του πανωφοριού τους,  τους άσσους της ευτυχίας…

Ήταν ένα επίκαιρο άρθρο της "Ακευσούς" από το Κρίκελλο

στο blog "Ευρυτάνας ιχνηλάτης"

Η Ευρυτανία εν εξεγέρσει! (1936)

Ένα προπολεμικό συλλαλητήριο των φτωχών Ευρυτάνων χωρικών στ' Άγραφα κατά τον προηγούμενο αιώνα (εν έτει 1936, λίγο πριν τη μεταξική δικτατορία) κόντρα στο "φάσμα θανάτου εκ πείνης" και την απομόνωση που είχε καταδικάσει τους αγροτικούς πληθυσμούς η αντιλαϊκή πολιτική του καθεστώτος.

Το άγνωστο αυτό ιστορικό γεγονός διασώθηκε μέσα από μία αναλυτική ανταπόκριση της προοδευτικής εφημερίδας της εποχής, "Φωνή της Ευρυτανίας", εκδότης της οποίας υπήρξε ο Ν. Θάνος ο οποίος παρευρέθηκε και μάλιστα μίλησε και στο συλλαλητήριο.

Ιχνηλατήσαμε το εν λόγω φύλλο της "Φωνής της Ευρυτανίας" από το δίτομο έργο του αείμνηστου Ευρυτάνα αντιστασιακού αγωνιστή Γεωργούλα Μπέικου (“Η λαϊκή εξουσία στην Ελεύθερη Ελλάδα”, εκδ. Θεμέλιο, 1979) - και σας το παρουσιάζουμε σήμερα από τις ηλεκτρονικές σελίδες του "Ευρυτάνα ιχνηλάτη"

Κατά τη μεταφορά διατηρήθηκε η ορθογραφία του πρωτοτύπου. Η ανταπόκριση της εφημερίδας, αν και καλύπτει ολόκληρη την πρώτη σελίδα, εντούτοις δεν είναι πλήρης καθώς παραπέμπει σε συνέχεια η οποία δεν ήταν δυνατόν να καταγραφεί αφού βρήκαμε μόνο το πρωτοσέλιδο.

Ιδού:

*******

Ε φ η μ ε ρ ί δ α :

Η ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ.

ΚΑΡΠΕΝΗΣΙΟΝ ΚΥΡΙΑΚΗ 7 ΙΟΥΝΙΟΥ 1936

ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ ΝΙΚΟΣ Κ. ΘΑΝΟΣ

ΕΤΟΣ 1ον ΑΡΙΘΜ. ΦΥΛ. 11

Τ ί τ λ ο ς :

Η ΕΥΡΥΤΑΝΙΑ ΕΝ ΕΞΕΓΕΡΣΕΙ

ΜΕΓΑ ΣΥΛΛΑΛΗΤΗΡΙΟΝ ΤΩΝ ΔΗΜΩΝ ΑΡΑΙΩΝ, ΑΓΡΑΦΩΝ, ΑΠΕΡΑΝΤΙΩΝ

ΜΕ ΜΑΥΡΕΣ ΣΗΜΑΙΕΣ ΔΙΑΔΗΛΩΝΟΥΝ  

"ΦΤΗΝΟ ΨΩΜΙ ! - ΣΥΓΚΟΙΝΩΝΙΑ !"

Η Ευρυτανία εξύπνησε. Οι "ανδρείοι τσολιάδες" τους οποίους το Κράτος κατεδίκασεν εις θάνατον με την επιβολήν δασμού στο καλαμπόκι, είναι αποφασισμένοι να δείξουν, δια μίαν ακόμη φοράν, την ανδρείαν των. Αλλά την φοράν αυτήν, ο αγών είναι φοβερός. Είναι δια το ψωμί των οικογενειών των, είνε υπέρ ζωής ή θανάτου.

Η κατάστασις έχει φθάσει εις το απροχώρητον, αφ' ης το καλαμπόκι περιήλθεν εις χείρας των εμπόρων. Το φάσμα των θανάτων από την πείνα, άρχισε να πλανάται, επί των χωρίων της Ευρυτανίας. Το ένστικτον της αυτοσυντηρήσεως μεγαλώνει την ανδρείαν των τσολιάδων μας, οι οποίοι δεν θα οπισθοχωρήσουν προ ουδεμίας αντιστάσεως.

Άλλως τε δεν ζητούν παράλογα πράγματα. Ζητούν ψωμί, καλαμπόκι, που αλλού το πετούν στους χοίρους. Το ζητούν φτηνά, για να μπορούν να το αγοράσουν.

Και συγκοινωνία ζητούν. 17 χρόνια τους κοροϊδεύουν. Ξόδεψαν δεκάδες εκατομμυρίων για λίγα χιλιόμετρα. Ζητούν να γίνη ο δρόμος Καρπενησίου -Αγρινίου, γρήγορα.

Γεγονός πρωτοφανές εις τα χρονικά της επαρχίας, που θα σημειώση σταθμόν εις την ιστορίαν της. Ο λαός των τριών Δήμων Αγραιών Αγράφων και Απεραντίων, άκουσε με μια φωνή την πρόσκληση της Φιλοπροόδου Ενώσεως Κερασοχωρίου, και προσήλθε σύσσωμος κατά Κοινότητας εις το οργανωθέν συλλαλητήριον.

Έργο του χαράκτη Τάσσου

Άνω των 350 κατοίκων με κοντόκαπες και με γκλίτσες, συνεκεντρώθησαν και φώναξαν: "φτηνό ψωμί..." 

Πρώτη κατέφθασεν η κοινότης Βίνιανης με επικεφαλής το Δ.Σ. του συλλόγου της, ακολουθεί ο Μαραθιάς, με μαύρη σημαία με τας λέξεις "Φτηνό Ψωμί, Συγκοινωνία", Ανατολική Φραγκίστα με μαύρη σημαία, ύστερα Κουφάλα, Δυτ. Φραγκίστα Χρύσου, Μάραθον, Μοναστηράκι, Βούλπη Παληοκάτουνο. 

Η κοινότης Μαυρομάτας, έκαμε συλλαλητήριο κι' έστειλε το εξής τηλ/μα.

Επιτροπήν Συλλαλητηρίου Κερασοχώρι.

Συνελθόντες απαξάπαντες κάτοικοι μη δυνηθέντες παραστώμεν αυτοπροσώπως διαμαρτυρόμεθα δι' εγκατάλειψίν μας έλεος Θεού τασσόμεθα αλληλέγγυοι υμών απαιτούντες διατήρησιν πρατηρίου Βίνιανης αραβόσιτον 2.50 κατ' οκάν σύντομον αποπεράτωσιν Εθν. οδού Αγρινίου-Καρδίτσης μακροπρόθεσμα δάνεια. Παρακαλούμεν εκπροσωπήσατέ μας. 

Επιτροπή κατοίκων

Επίσης και η Γρανίτσα.

Αντιπροσώπους επίσης απέστειλαν αι κοινότητες Στενώματος και Καλεσμένου.

Η συγκέντρωσις ήρχισε την 11ην π.μ. υπό τους ήχους των κωδώνων και τας κραυγάς του πλήθους.

Τον λόγον έλαβεν ο κ. Γ. Πολυχρόνης Πρόεδρος Φ.Ε. Κερασοχωρίου. Εχαιρέτησε τους συγκεντρωθέντρας και ετόνισε:

"Ο αγών μας είνε ιερός. Χαιρετίζομεν με ενθουσιασμόν την σημερινήν ημέραν και ας είμεθα βέβαιοι ότι θα είνε απαρχή μιας καλυτέρας αύριον δια την επαρχίαν μας".

Είτα τον λόγον έλαβεν ο εκ των μελών της συν/κής επιτροπής της "Φωνής" κ. Ν. Θάνος, όστις ανέπτυξε δια μακρών τα φλέγοντα ζητήματα της επαρχίας μας, ετόνισε την ανάγκην της οργανώσεως των χωρικών προς αντιμετώπισιν των ζητημάτων των.

Ετόνισε το αχρωμάτιστον του αγώνος, ο οποίος, είπε, "αποβλέπει εις το να κάμη τους χωρικούς μας να νοιώσουν την αθλία κατάσταση στην οποία βρίσκονται, να καταλάβουν ότι δεν πρέπει να ζουν σαν τα ζώα, ότι έχουν δικαιώματα στη ζωή και ότι τα δικαιώματά τους αυτά μπορούν και πρέπει να τα διεκδικήσουν.

Πρότεινεν έπειτα, να γίνη δεκτόν ψήφισμα περιέχον τα αιτήματα του συλλαλητηρίου.

Εμίλησεν είτα ο αντιπρόσωπος της Δυτ. Φραγκίστας κ. Δ. Λιάγκας ιατρός, τονίσας την εκ μέρους των πολιτικών εγκατάλειψιν της επαρχίας μας, ειπών ότι και εις το τηλ/μα πρέπει να τους αγνοήσωμεν άπαξ μας αγνοούν. Η πρότασις έγινε δεκτή, αλλά δια λόγους λεπτότητος μόνον δεν αγνοήθησαν.

Εις το συλλαλητήριον υπεβλήθη πρότασις να τεθή ως απαίτησις η ανάκλησις της μεταθέσεως του μηχανικού κ. Γ. Μπούρλου. Οι συγκεντρωθέντες συνεφώνησαν ότι η μετάθεσις πρέπει ν' ανακληθή οπωσδήποτε, ν' αποτελέση όμως τούτο, αντικείμενον ιδιαιτέρας διαμαρτυρίας του Συλλαλητηρίου.

Ωμίλησε δι' ολίγων ο κ. Δέπος, συμφωνήσας με τα προλεχθέντα. Είτα ο κ. Γ. Μπετχαβάς εκ μέρους της κοινότητος Χρύσου, ο κ. Χ. Νίτσιος εκ μέρους Ανατ. Φραγκίστης ο κ. Χρ. Σταμέλος Μαραθιά, όστις μάλιστα κατέληξε δια ζητωκραυγής υπέρ της Ευρυτανίας, ενθουσιάσας το ακροατήριον. Έλαβεν είτα τον λόγον ο κ. Παπασπύρου της κοιν. Βίνιανης  και Μπακογιώργος Κουφάλας και Μαράθου κ. Μπαλωμένος.

Είτα συμπληρωματικώς ο κ. Αλκ. Νίτσιος όστις δι' εκφραστικωτάτης αγορεύσεως ετόνισεν ότι "οι πολιτικοί μάς κοροϊδεύουν, και πρέπει να πάρωμε με το σπαθί μας το δίκηο μας. Ζούσαμε καλύτερα επί τουρκοκρατίας"

Είτας εν κατακλείδι ο κ. Ν. Θάνος τονίσας και πάλιν την ανάγκην της οργανώσεως.

"Ας ευρισκώμεθα εν επιφυλακή, διότι θα χρειασθή να συνεχισθή έτι εντονώτερον ο αγών". 

Συνέστησαν είτα εις το ακροατήριον να διαλυθή ησύχως, καθόσον ηπειλήθη διαδήλωσις και εφρουρήθησαν όλα τα δημόσια καταστήματα.

Απεστάλη είτα το κάτωθι τηλ/μα.

Πρωθυπουργόν, Υπουργούς Συγκοινωνίας, αρχηγούς Κομμάτων, Εφημερίδας.

Λαός Δήμων Αγραίων, Αγράφων, Απεραντίων συνελθών πάνδημον συλλαλητήριον αντιμετωπίζων φάσμα θανάτου εκ πείνης διαμαρτύρεται εντονώτατα.

Αξιούμεν 1) άμεσον άρσιν δασμών αραβοσίτου 2) Ανάθεσιν προμηθείας αραβοσίτου Αγροτικήν Τράπεζαν. 3) Ανασύστασιν καταργηθέντων πρατηρίων ίδρυσιν νέων 4) Καθιέρωσιν πωλήσεως αραβοσίτου, τιμήν κόστους μέχρις αποθηκών. 5) Χορήγησιν επαρκούς πιστώσεως συντονισμόν εργασιών προς ταχείαν αποπεράτωσιν οδού Αγρινίου-Καρπενησίου. Διακηρύσσουν απόφασίν των αγωνισθώσι παντί μέσω επίλυσιν δικαίων αιτημάτων των.

Ποιούνται έκκλησιν κοινήν γνώμιν Ελλά

(συνέχεια εις την 4ην σελίδα)

******

Σημείωση Ευρ. ιχν : εδώ δυστυχώς τελειώνει η 1η σελίδα της ιστορικής εφημερίδας χωρίς να υπάρχει η συνέχειά της...

blog "Ευρυτάνας ιχνηλάτης"

12 χρόνια "Ευρυτάνας ιχνηλάτης"

 

Πέρασαν κιόλας 12 χρόνια. Κι όμως μας φαίνεται σαν να ήταν μόλις χθες! 

Κρατώντας εκείνο το αδιόρατο νήμα που συνδέει το σήμερα με το χθες, ιχνηλατούμε τη Γη και την Ιστορία της μικρής ορεινής πατρίδας, πασχίζοντας να προσεγγίσουμε ότι μας κάνει περήφανους μα και ότι μας πληγώνει σε τούτο το θεόμορφο αυθεντικό τόπο που εξακολουθεί να χαράζει με τη σμίλη του χρόνου, μνήμες, παραδόσεις και λαβωματιές, κόντρα στη λήθη και την αλλοτρίωση.

Το ταξίδι συνεχίζεται με όλους εσάς συνταξιδιώτες...

blog "Ευρυτάνας ιχνηλάτης"