Τα (άγνωστα) Ευρυτανικά Κάλαντα!

Ιχνηλατήσαμε και σας παρουσιάζουμε μέσα από τις ηλεκτρονικές σελίδες του "Ευρυτάνα ιχνηλάτη" ένα εξαιρετικό λαογραφικό πόνημα που αναφέρεται στα παλιά "Ευρυτανικά κάλαντα", όχι τόσο τα... "κλασσικά" που όλοι γνωρίζουμε, αλλά περισσότερο εκείνα τα σπάνια, τα άγνωστα και ξεχασμένα, που πλέον δεν υπάρχουν ούτε τραγουδιούνται, πια, στα πάντα αγαπημένα μα μοναχικά και ενίοτε εγκαταλειμμένα χωριουδάκια του τόπου μας.

Η εργασία είναι του Κοσμά Σούφλα από το Καροπλέσι Ευρυτανίας όπως ο ίδιος διευκρινίζει στην εισαγωγή του. Προέρχεται δε από ένα πολύ παλιό και δυσεύρετο "Ρουμελιώτικο ημερολόγιο" (1966) του αρχείου μας. Τα "Ευρυτανικά Κάλαντα" που καταγράφει ο Κοσμάς Σούφλας τα τραγουδούσαν τα παιδιά προπολεμικά κι ίσως και ακόμη παλαιότερα. 

Διατηρήθηκε η ορθογραφία του πρωτοτύπου.

Απολαύστε τα:

*****************

*****************

" Με το διάβα του χρόνου, πολλές συνήθειες της κοινωνικής ζωής, που διαμόρφωσε η λαϊκή παράδοση, απ΄ όσο μακρυά κι΄ αν ξεκινούν, όσο ριζωμένες κι΄ αν είναι στη λαϊκή ψυχή, αν δεν γίνεται χρήση στην καθημερινή ζωή, εξασθενούν σαν θεσμοί, ώσπου ξερριζώνονται κι΄ εξαφανίζονται  ολότελα απ΄ τη λαϊκή θύμηση, και σήμερα μάλιστα με τους γρήγορους ρυθμούς της πολιτιστικής εξέλιξης, της κοινωνικής προόδου και της αλλαγής του τρόπου ζωή των ανθρώπων.

Αξίζει γι΄ αυτό να διασωθούν όσο είναι δυνατόν απ΄ τη φθοροποιό επίδραση του χρόνου.

Αν γυρίσουμε σαράντα, πενήντα χρόνια πίσω και δούμε πως γινόταν λ.χ. ο γάμος στο χωριό την εποχή εκείνη, θα διαπιστώσουμε ότι δεν έχει καμμιάν ομοιότητα με τον σημερινό. 'Ελλειψαν σχεδόν όλες οι παλιές συνήθειες. Από μηνιάτικη διάρκεια, περιορίστηκε σε διαδικασία λίγων ωρών.

Το ίδιο συμβαίνει και με πολλές άλλες εκδηλώσεις και συνήθειες του χωριού. Όπως μ' αυτή που θ΄ ασχοληθούμ΄ εδώ:

Στα σημερινά κάλαντα του Άη - Βασίλη και των Φώτων (Θεοφάνεια) δεν λέγονται πια, μια σειρά τραγούδια που λέγονταν πριν τριάντα χρόνια στο χωριό μου Καροπλέσι Ευρυτανίας. Η ομάδα των παιδιών, συνήθως μαθητές του σχολείου και πάνω από τρία, αφού λέγανε εκείνα που είχαν σχέση με την θρησκευτικότητα της γιορτής, συνέχιζαν να τραγουδούν κι΄ άλλους στίχους που το περιεχόμενό τους δεν εξαρτιόταν μονάχα από τα μέλη της οικογένειας του σπιτιού που θα τραγουδούσαν, αλλά κι΄ απ΄ το φύλο, την ηλικία, το επάγγελμα και την κοινωνική θέση του κάθε μέλους. Μ΄ αυτούς τους στίχους που δεν αυτοσχεδιάζονταν εκείνη τη στιγμή, αλλά είταν καθορισμένοι και καθιερωμένοι, εξυμνούσαν τα πλούτη και αρχοντιά του σπιτονοικοκύρη, το στολισμό της οικοδέσποινας, τη δικαιοσύνη κι΄ απλοχεριά των γερόντων, τη λεβεντιά του παλληκαριού, το προικιό της κόρης, τα καπρίτσια της μικρής, τον καϋμό του ξενητεμένου, τα κοπάδια του τσοπάνη κ. ά. 

Αυτοί οι ίδιοι στίχοι επαναλαμβάνονταν και στις δυό γιορτές, Άη - Βασίλη και Θεοφανίων. 

Το τραγούδι του  Ά η - Β α σ ί λ η:

Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά κι' αρχή καλός μας χρόνος,

Άγιος Βασίλης έρχεται, Γενάρης ξημερώνει.

-Βασίλη πούθεν έρχεσαι και πούθεν κατεβαίνεις;

-Από την μάνα μ' έρχομαι, στο δάσκαλο πηγαίνω.

-Αν είσαι και γραμματικός πες μας την αλφαβήτα.

Στην πατερίτσα κούμπησε να πει την αλφαβήτα,

κι η πατερίτσα είταν ξερή, χλωρούς βλαστούς πετάει

κι' απάνω απ' τους χλωρούς βλαστούς περδίκια φωλιασμένα.

Ανέβαιναν κατέβαιναν ν' αγιάσουν τον αφέντη,

ανέβαιναν κατέβαιναν ν' αγιάσουν την κυρά.

Τ ο  τ ρ α γ ο ύ δ ι  τ ω ν  Φ ώ τ ω ν :

Αύριο ειν' τα Φώτα κι' ο φωτισμός,

και χαρές μεγάλες τ' αφέντη μας,

σπάργανα μαζεύει και γιό κρατεί

και τον Άη - Γιάννη παρακαλεί.

-Άη -Γιάννη αφέντη και Πρόδρομε,

δύνασαι να βαφτίσεις Θεού παιδί;

-Δύναμαι και σώζω (φτάνω) στους εφτά ουρανούς,

να παρακαλέσω τον Κύριο και τον Ιορδάνη τον ποταμό

να μας ρίξει δρόσο δροσολογιά

ν' αγιαστούν οι βρύσες και τα νερά,

ν' αγιάσει κι' αφέντης με την κυρά.

Μετά ακολουθούσε το τραγούδι τ ο υ  α φ έ ν τ η   τ ο ύ  σ π ι τ ο ν ο ι κ ο κ ύ ρ η, που λέγονταν πάντα πρώτο:

Αφέντη μου στην τάβλα σου χρυσή καντήλα φέγγει,

δίχως αλύσσια κρέμεται, δίχως αέρα σιέται,

δίχως το λάδι και το κερί φέγγει την αφεντιά σου,

Απ' τα παραθύρια τα ψηλά φέγγει τη γειτονιά σου,

κι' από τις πόρτες τις ψηλές φέγγει τον κόσμον όλο.

Και συνέχιζαν  τ η ς  ν ο ι κ ο κ υ ρ ά ς :

Κυρά μ' όντας στολίζεται να πας στην εκκλησία,

βάνεις τον ήλιο πρόσωπο και το φεγγάρι 'στήθι,

και τον καθάριο αυγερινό κουμπί στο φόρεμά σου.

Στη στράτα όπου πήγαινες, στη στράτα που πηγαίνεις,

οι στράτες ρόδα γέμισαν κι οι εκκλησιές θυμιάμα.

Στέκουν Αγίοι και θαμαίνονται κι' εικόνες χαιρετιούνται.

-Αγίοι μ' τι θαμαίνεστε κι' εικόνες χαιρετιώστε;

Καλοί μ' Θεός μου τόδωσε της πρώτης Παναγίας

Με τα χρυσά φορέματα αφέντης όπου μ' έχει.

Αν στην οικογένεια υπήρχε  π α π π ο ύ ς  θ' άκουγε και κείνος το δικό του:

Αφέντης πρωτογέροντα και πρώτος στα χωριά.

Πάρε την πατερίτσα σου κι' έβγα στο μεσοχώρι,

κι' αν έβρεις κι άλλα δυό παιδιά πάρτα κι αυτά κοντά σου,

κέρνα τα αφέντη κέρνα τα να πουν καλό για σένα.

Κι ακολουθούσε τ η ς  γ ρ ι ά ς,  τ η ς  γ ι α γ ι ά ς :

Κυρά μ' στα πετροκάγκελα καθόσουν ακουμπισμένη,

στατέρι φράγκικο κρατείς ζυγίζεις ξεζυγίζεις,

στους πλούσιους δίνεις εκατό και στους φτωχούς διακόσια,

και στους φτωχότερους τους δίνεις πεντακόσια.

Στο  ν ι ό  π ο υ  ε ί ν α ι  γ ι α  π α ν τ ρ ε ι ά  θα του πούνε:

Εδώ 'χουμε ένα νιό καλό και τον παντρολογούμε,

χαλεύει νύφη από σεριά, κι από καλούς ανθρώπους,

Του τάζουν στάρι' αθέριστα, μ' όλους τους θεριστάδες,

Και σαν τα θέλει δώστε τα, καλός είναι κι ας τα πάρει.

Της  κ ο π έ λ λ α ς  π ο υ  ε ί ν α ι   γ ι'  α ρ ρ α β ώ ν α :

Εδώ μαντήλια κρέμονται, εδώ μαντήλια σιώνται,

προξενητάδες έρχονται 'που μέσα απ' την πόλη,

ένας ζητάει χίλια φλουριά κι' άλλος δυό χιλιάδες γρόσια.

Του  π α λ λ η κ α ρ ι ο ύ,  τ ο ύ  π α ι δ ι ο ύ,  π ο υ  ε ί ν α ι  κ ά τ ω  τ ω ν  ε ί κ ο σ ι  χ ρ ό ν ω ν :

Παλληκαράκι μ' όμορφο με το στριφτό μουστάκι,

εσένα πρέπουν τ' άρματα, εσένα τα τσαπράζια,

Εσένα κι' άλογο καλό να περπατάς καβάλα,

Καβαλικεύεις έρχεσαι, πεζεύεις καμαρώνεις.

Αν στο σπίτι υπάρχουν ν ι ό π α ν τ ρ ο ι,  θ' ακούσουν κι αυτοί το δικό τους:

Αντρογαινίτσι νιούτσικο κι ο νιός στεφανωμένος,

που σε στεφάνωσε ο Χριστός, με το δεξί το χέρι,

με το δεξί με το ζερβί, με τόνα και με τ' άλλο.

Βάνει στεφάνια από φλουρί και τα κηριά ασημένια,

και τα στεφανομάντηλα αγνό μαργαριτάρι.

Του  μ α θ η τ ο ύ :

Κυρά μου τον γιόκα σου, κυρά μ' τον ακριβό σου

τον έλουζες τον χτένιζες στον δάσκαλο τον έστελνες,

κι' ο δάσκαλος τον έδερνε με μια χρυσή βεργούλα.

-Μωρέ που είναι τα γράμματα μωρέ που είναι ο νους σου;

-Τα γράμματα είναι στο χαρτί κι' ο νους εδώ πιο πέρα,

Εδώ πιο πέρα σ' όμορφες, ξανθιές και μαυρομάτες,

απ' έχουν τα ξανθά μαλλιά σαραντεπέντε πήχες.

Στους ουρανούς τα ίδιαζαν στους κάμπους τα υφαίνουν,

στην άκρη από την θάλασσα κάθονται και τα πλένουν.

Του  μ ω ρ ο ύ  π α ι δ ι ο ύ :

Ένα μικρό μικρούτσικο σπυρί μαργαριτάρι,

ο βασιλιάς παράγγειλε να πάει να το φιλέψει,

ένα κομμάτι μάλαμα κι ένα κομμάτι ασήμι.

Ώσπου να πάει κι ώσπου να 'ρθει το πιάσανε τα χιόνια.

Όλα τα χιόνια λυώσανε κι όλες οι βρύσες τρέχουν,

τα ντέρτια της καρδούλας μου δεν τρέχουν και δεν λυώνουν.

Τ η ς   μ ι κ ρ ή ς   κ ό ρ η ς :

Φραγκίτσα 'δω, Φραγκίτσα 'κει, Φραγκίτσα πάει στη βρύση,

Φραγκίτσαρος την καρτερεί, με δυο σπαθιά στα χέρια,

Φραγκίτσα δώσμου φίλημα, δώσμου και μαύρα μάτια.

Το πως να δώσω το φιλί, το πως τα μαύρα μάτια,

που μ' έχει μάνα μ' μοναχή, μοναχοθυγατέρα,

για να με φτιάξει παπαδιά μικρή παπαδοπούλα.

Τ ο υ   δ α σ κ ά λ ο υ:

Δάσκαλε γραμματικέ και ψάλτη κι' αναγνώστη

πούχες τον ουρανό χαρτί τη θάλασσα μελάνι,

που έψαλες την άνοιξη το Μάη με τα λουλούδια.

Σείστηκες λυγίστηκες κι έχυσες το μελάνι σου,

και βάψανε τα ρούχα σου και τα μεταξωτά σου.

Σ ε   ο ι κ ο γ έ ν ε ι ε ς  π ο υ   κ ά π ο ι ο  μ έ λ ο ς  τ ο υ ς   β ρ ι σ κ ό τ α ν  σ τ α  ξ έ ν α  τραγουδούσαν το εξής τραγούδι:

Ξενητεμένο μου πουλί και παραπονεμένο,

η ξενητειά σε χαίρεται κι εγώ έχω τον καϋμό σου.

Τι να σου στείλω ξένε μου, να σε παρηγορήσω ;

Να στείλω μήλο σέπεται, κυδώνι μαραγκιάζει.

Τα δακρυάκια είταν καυτά και κάψαν το μαντήλι,

σου στέλνω τα δακρυάκια μου σ' ένα χρυσό μαντήλι.

Σ'  ό π ο ι ο ν   έ χ ε ι   κ ο π ά δ ι α  μ ε  ζ ώ α  λένε το ακόλουθο τραγούδι:

Εδώ σε τούτα τα μαντριά, τα καγκελλοπλεγμένα,

πόχουνε χίλια πρόβατα και δυό χιλιάδες γίδια.

Σαν τα μερμήγκια περπατούν σαν τα μελίσσια βάζουν,

κι αν έχουν κι αρνοκάτσικα πολλά χορτάρια νάναι.

Οι ρίζες αυτών των τραγουδιών είναι πολύ βαθειές, μέσα στην ιστορική πορεία του λαού και είναι δημιουργήματα πολλών αιώνων εξελικτικής πορείας των ανθρώπινων δοξασιών. "

blog "Ευρυτάνας ιχνηλάτης"