Οι Κρικελλιώτες ήταν, είναι και θα είναι πάντα στην πρωτοπορία των κοινωνικών αγώνων!

 

φωτο: ξεριζωμένοι μικρασιάτες πρόσφυγες 

Άρθρο του συμπατριώτη μας 

Κωνσταντίνου Σακαρέλου

για τους αναγνώστες του blog "Ευρυτάνας ιχνηλάτης"

ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Στα τέλη του 1922 η χώρα μας, που τότε είχε πληθυσμό έξι εκατομμύρια κατοίκους, εξαντλημένη ηθικά, πολιτικά, κοινωνικά, δημογραφικά και οικονομικά, αφού βρισκόταν για περισσότερα από δέκα χρόνια σε αδιάκοπη εμπόλεμη κατάσταση, δέχτηκε 1.200.000 πρόσφυγες. 

Στην προσπάθειά της να αντιμετωπίσει περισσότερο οργανωμένα και πιο αποτελεσματικά το πρόβλημα της ανθρώπινης διαβίωσης και περίθαλψης των προσφύγων, αποφάσισε και στα τέλη του 1922 ίδρυσε το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων και το 1923 την Επιτροπή για την Αποκατάσταση των Προσφύγων (Ε.Α.Π.). 

Η Επιτροπή για την Αποκατάσταση των Προσφύγων (ΕΑΠ) συνεδρίασε στις αρχές Ιουνίου του 1923 και «απεφάνθη ότι δια την εγκατάστασιν 125 χιλιάδων αγροτών προσφύγων απαιτούνται 4 δισεκατομμύρια δραχμαί με τιμήν λίρας προς 400 δραχμάς». (1)

Τέτοιες οικονομικές δυνατότητες ασφαλώς και δεν είχε η χώρα. Τα ταμεία της ήταν άδεια. Η μόνη λύση ήταν ο εξωτερικός δανεισμός. Για τον λόγο αυτό η κυβέρνηση, αλλά και όλοι οι άλλοι εμπλεκόμενοι πολιτειακοί παράγοντες, κατέβαλαν μεγάλες προσπάθειες εξασφάλισης των αναγκαίων δανείων, με όρους όσο το δυνατό λιγότερο επαχθείς για την εθνική οικονομία και τους πολίτες. Όλες οι πόρτες των πιστωτών όμως ήταν κλειστές και, ως εκ τούτου, οι προσπάθειες άκαρπες. Δεν είχαν εμπιστοσύνη στην Ελλάδα, γι’ αυτό και δεν συζητούσαν καν τα αιτήματά της! 

Μετά τη Συνθήκη της Λωζάννης (24 Ιουλίου 1923) όμως και την επίθεση των Ιταλών στην Κέρκυρα αναθεώρησαν τη στάση τους και τον Σεπτέμβριο του 1923 πήραν την πρώτη τους θετική απόφαση. 

Μέρος των χρημάτων του πρώτου δανείου θα αξιοποιούνταν για τη δημιουργία υποδομών και, πρώτα και κύρια, για την κατασκευή των κεντρικών οδικών αξόνων της χώρας, οι περισσότεροι από τους οποίους είχαν ακόμα τη μορφή των καρόδρομων από την εποχή της Τουρκοκρατίας.

Παρόλα αυτά, όπως προκύπτει από δημοσιεύματα εφημερίδων της εποχής, τα αιτήματα των τοπικών κοινωνιών προς τις νομαρχίες και την κυβέρνηση της χώρας για κατασκευή δρόμων πρόσβασης στα χωριά τους ήταν καθημερινά. 

Σε αρκετά χωριά, οι κάτοικοι έπαιρναν την πρωτοβουλία και ξεκινούσαν μόνοι τους την κατασκευή του δρόμου από το χωριό τους μέχρι το σημείο, όπου αυτός ενωνόταν με το εθνικό δίκτυο, ευελπιστώντας στο ότι τα όργανα της πολιτείας θα συγκινούνταν από την πρωτοβουλία τους και, επιβραβεύοντας την προσπάθειά τους, θα τους συνέδραμαν. Αυτό, όμως, σπάνια συνέβαινε. Συνήθως, μόνοι τους έφταναν μέχρι το τέρμα.

ΣΤΗΝ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΚΡΙΚΕΛΛΟ...

Στην Ευρυτανία, αυτό έκαναν οι Κρικελλιώτες. Ανασκουμπώθηκαν και, με προσωπική εργασία, κατασκεύασαν τον δρόμο σύνδεσης του Κρικέλλου με τις Ράχες Τυμφρηστού (παλιά ονομασία «Καζάρμα», που σημαίνει στρατόπεδο), μήκους 18 χιλιομέτρων. Ακόμα, οργάνωναν κι έδιναν θεατρικές παραστάσεις – με συμβολικό εισιτήριο – και τα έσοδα τα διέθεταν για την κατασκευή ή συντήρηση έργων κοινής ωφέλειας στην Κοινότητά τους!   

Έγραφε, σχετικά, στην 3η σελίδα της εφημερίδας «Ρουμελιώτης», ο ανταποκριτής της από το Κρίκελλο, στις 13 Απριλίου του 1929 (Αριθμός Φύλλου 189, ΒΒ 63):

ΚΡΙΚΕΛΛΟΝ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ: Κωμόπολις 450 οικογενειών και πρωτεύουσα του τέως Δήμου Ευρυτάνων, κείται εις υψόμετρον 1.100 μέτρων, το υψηλότερον μέρος της Ευρυτανίας και το ρωμαντικότερον εις φυσικάς καλλονάς, με άφθονα κρυστάλλινα ύδατα ένεκα των οποίων η διαμονή των εκάστοτε διαθεριζόντων, καθίσταται ευάρεστος και τερπνοτάτη. Το Κοινοτικόν Συμβούλιον απελπισθέν από Κρατικήν αρωγήν, επέβαλε προσωπικήν εργασίαν δια την κατασκευήν αμαξιτής οδού μέχρι Καζάρμας, προς συνάντησιν της Εθνικής οδού Λαμίας – Καρπενησίου. Οπότε μετά την κατασκευήν ταύτης το Κρίκελλον θα αποβή το μεγαλείτερον θερινόν κέντρον των ξένων. έχει την μεγαλειτέραν και ωραιοτέραν πλατείαν, εις το άκρον της οποίας, δια προσωπικής εργασίας και εράνων των κατοίκων ανηγέρθη μέγιστος και περικαλλέστατος ιερός ναός, προικισθείς εσχάτως δια δωρεάς του ομογενούς μας Νικολάου Σκληρού δι’ εκκλησιαστικών σκευών αξίας δραχ. 260 χιλιάδων.

Ύπερθεν του ιερού ναού και εις περίβλεπτον θέσιν, ανηγέρθη προ ετών τη ενεργεία του μακαρίτου πολιτευτού Ζώτου, καλλιμάρμαρον Διτάξιον Σχολείον, όμοιον του οποίου η Ευρυτανία δεν έχει. 

Την 25ην Μαρτίου εώρτασαν πανηγυρικώτατα οι μαθηταί του σχολείου με την λίαν επιτυχή επίδειξιν διαφόρων μαθητικών αγωνισμάτων προκαλέσαντες τα θερμά συγχαρητήρια των παρευρεθέντων προς τον κ. Διευθυντήν του Σχολείου Σπυρ. Γαλάνην. Το εσπέρας εν τη αιθούση του σχολείου και υπό των ερασιτεχνών Δημητρίου Κρικέλλα τελειοφοίτου του Γυμνασίου, Νικολάου Τσιμιτσέλη, Θωμά Ζάχου, Ιωάννου Μανοπούλου, Ιωάννου Μαστραπά  και Κωνσταντίνου Πρεζαλή, παρεστάθη το δράμα «Η Σκλάβα», μετά μεγίστης επιτυχίας, υπέρ του Σχολικού Ταμείου. Την παράστασιν παρηκολούθησαν όλοι οι κάτοικοι οικογενειακώς. ...

(Σημείωση): Εκείνο το χρονικό διάστημα έντονες ήταν οι διαμαρτυρίες των κατοίκων της Δυτικής Φθιώτιδας, με τις οποίες προέβαλαν την ανάγκη σκιρόστρωσης του δρόμου Λαμίας – Καρπενησίου. Ακόμα, τότε υπεγράφη η σύμβαση κατασκευής της εθνικής οδού Μεσολογγίου – Ναυπάκτου, καθώς και το κομμάτι του δρόμου από το Καρπενήσι μέχρι τη γέφυρα του Μέγδοβα. 

φωτο: προσωπική εργασία στο Κρίκελλο Ευρυτανίας, δεκαετία ΄50-΄60

Η ίδια εφημερίδα, στις 4 Οκτωβρίου του 1930 (αρ. φυλ. 266, σελ. 3, ΒΒ 361) φιλοξένησε άρθρο – ύμνο για τους Κρικελλιώτες, συνταγμένο από επιτροπή κατοίκων της Κοινότητας Νεοχωρίου Ναυπακτίας, οι οποίοι βρέθηκαν στο Κρίκελλο, στα πλαίσια διεξαγωγής εράνου για την αποπεράτωση κατασκευή γέφυρας στον Εύηνο ποταμό. Σημειωτέο, πως η υπό κατασκευή γέφυρα θα εξυπηρετούσε και τους Κρικελλιώτες που ξεχειμώνιαζαν, αυτοί και τα κοπάδια τους, σε πόλεις και χωριά της Αιτωλοακαρνανίας. 

Το άρθρο, με τίτλο: «ΕΝ ΜΕΓΑ ΕΥΓΕ! Η Ρουμελιώτικη αλληλεγγύη», μεταξύ των άλλων έγραφε: 

Την ημέραν της Αγ. Παρασκευής μετέβημεν εις Κρίκελλον Ευρυτανίας ένθα και πανηγυρίζουσι, προς διενέργειαν εράνου μεταξύ των κατοίκων, δια την κατασκευαζομένην γέφυραν εις θέσιν «Παληόμυλος» του ποταμού Ευήνου και μεταξύ Αγίου Δημητρίου – Νεοχωρίου Ναυπακτίας. Από τον έρανον, αναλόγως των περιστάσεων, είμεθα αρκετά ευχαριστημένοι και εκφράζομεν τας θερμάς μας ευχαριστίας, προς πάντας τους συνδραμόντας εις τούτον, ιδία δε προς την επιτροπήν κ.κ. Βερελήν Ιατρόν, Αθ. Φαλίδαν πρόεδρον της κοινότητος Κρικέλλου, Κακαβάν Συμβολαιογράφον, οίτινες σπουδαίως συνέβαλον εις την ικανοποιητικωτέραν απόδοσιν. Ελπίζομεν, ότι με το αυτό ενδιαφέρον θα ενεργήσωσι και εις τους την ημέραν εκείνην απουσιάζοντας, προς παροχήν της συνδρομής των εις το μέγα έργον της γεφύρας και τους υποσχόμεθα, ότι και ημείς θέλομεν είσθαι εις την διάθεσίν των, εάν και εφ’ όσον εν τω μέλλοντι, ήθελον ζητήσει την βοήθειάν μας επί συγκοινωνιακών ζητημάτων. 

Την 26ην και 27ην υπό ερασιτεχνικού θιάσου εις Κρίκελλον εδόθησαν 2 παραστάσεις του Δράματος «Καπετάν Γιακουμής» και κωμωδιών «Καρτ – ποστάλ», «Ζητείται υπηρέτης» και «Τρεις απένταροι», στεφθείσαι υπό εξαιρετικής επιτυχίας. Όλοι καλώς κατηρτισμένοι απέδοσαν τελείως τους ρόλους των. Η φιλότιμος προσπάθειά των, πολλά εγγυάται δια το μέλλον. Άφθαστος εις τον ρόλον του κωμικού ο κ. Γκιούσας και ο κ. Καλτσάς ως «Καπετάν Γιακουμής», και εκ των άλλων ουδείς υστέρησε. Αι εισπράξεις αρκετά καλαί, θα διατεθώσιν ως επληροφορήθημεν δια κοινής ωφελείας έργα. Τους συγχαίρομεν θερμότατα. 

Για το ίδιο θέμα έγραφε σε άρθρο του, με τίτλο: «Ήρχισεν η αμαξιτή οδός Ράχης - Κρικέλλου», ο Κρικελλιώτης Γεώργιος Δημ. Κοντονίκας ή Πάσσιος (*), το οποίο δημοσιεύτηκε στον «Ρουμελιώτη» στις 2 Ιουλίου του 1932 (αρ. φυλ. 357, σελ. 2, ΒΒ 300):

Κύριε Διευθυντά του «Ρουμελιώτου», οι κάτοικοι της κωμοπόλεως Κρικέλλου, βλέποντες την αδιαφορίαν και την αστοργίαν την οποίαν δεικνύει το κράτος δια την επί πολλών ετών μελετωμένην κατασκευήν της αμαξιτής οδού Ράχης – Κρικέλλου μήκους 18 χιλιομέτρων, απεφάσισαν να φέρουν μόνοι των εις πέρας τον επιδιωκόμενον σκοπόν στραφέντες εις τας ιδίας αυτών δυνάμεις.   

Η επί τόσα έτη ανεκπλήρωτος επιθυμία εκπληρούται. Και ήδη κατόπιν σχηματισμού 12μελούς επιτροπής με πρόεδρον τον Κ. Καλτσάν και αντιπρόεδρον τον Κ. Κακαβάν απεφασίσθη όπως κατασκευασθή δια προσωπικής εργασίας ομοφώνως, πανηγυρική εγένετο η έναρξις την 5ην Ιουνίου από Ράχην. 

Αν και διερχόμεθα τοιαύτην οικονομική κρίσιν, και έκαστος φροντίζει πώς να οικονομήση το καλαμπόκι, δια την λιμοκτονούσαν οικογένειάν του προθύμως λαμβάνει την σκαπάνην... Αρκετά ήδη οι Κρικελλιώται παρεσύρθησαν και εκορέσθησαν από τας ψευδείς υποσχέσεις των διαφόρων πολιτικών οι οποίοι μόνον εις τας παραμονάς των εκλογών εμφανίζονται. Εννόησαν πολύ καλά ότι υποσχέσεις μόνον δίδουσι δια λόγων και ουχί δι’ έργων. Και κατά τας προσεχείς εκλογάς οι κ.κ. πολιτευταί της Ευρυτανίας ουδόλως θα εντραπώσι, όπως έλθωσι με τας ιδίας υποσχέσεις. 

Η οδός αύτη τα μέγιστα θέλει συντελέση εις την πρόοδον του δήμου Ευρυτάνων, κατόπιν δε θέλει συνδέσει όλα σχεδόν τα χωριά του δήμου. Ιδίως δε το ωραίον Κρίκελον  θέλει ανασυγκροτηθή διότι τα δύο τρίτα παραχειμάζουν εις την Λαμίαν και Μεσολόγγιον και δια να έλθουν το καλοκαίρι επάνω ταλαιπωρούνται, και αναγκάζονται πολλοί εξ αυτών να μη απολαμβάνουν τον δροσερόν αέρα. Ως εκ του θαυμασίου και υγιεινού μέρους (1.440 μετ. ύψος) θα προσελκύει πολλούς παραθεριστάς. 

Εμπρός λοιπόν Ευρυτάνες μην διστάζετε εις το σωτήριον έργον της σκαπάνης. Είθε να μην ευρεθή τι το οποίον να ανακόψη τον ζήλον σας, είθε η προθυμία την οποίαν δεικνύετε να μείνη ακλόνητος. Εμπρός λοιπόν συμπατριώται γίνετε ένα σώμα, μία ψυχή και η φιλεργία σας θα ανταμειφθή γενναιόδωρος!

Φωτο: Σπύρος Μελετζής

ΓΙΑ ΤΟ ΓΙΩΡΓΟ ΔΗΜ. ΚΟΝΤΟΝΙΚΑ

(*) Ο Γεώργιος Δημ. Κοντονίκας πήρε ενεργό μέρος στον πόλεμο του 1940. Με τη λήξη των στρατιωτικών επιχειρήσεων και την ταυτόχρονη κατάρρευση του Μετώπου, επέστρεψε στο χωριό, όπου και εγκαταστάθηκε μόνιμα, ασχολούμενος με αγροτικές εργασίες.

Παντρεύτηκε την κόρη του Κρικελλιώτη παπα – Κρικέλλα και έκαμε τη δική του οικογένεια. Το καλοκαίρι του 1942 οργανώθηκε στο ΕΑΜ και πήρε μέρος στην Εθνική Αντίσταση. Τις πρώτες μέρες του Οκτώβρη του 1942 και λίγες ημέρες μετά την επίθεση των ανταρτών στον Αστυνομικό Σταθμό Κρικέλλου, έφυγε από το χωριό μαζί με το Γιώργο τον Τραή και το Γιάννη το Μαργαρίτη του Λεωνίδα και πήγαν στον Καστανόλογγο της Λάσπης, όπου συνάντησαν την νεοσύστατη ομάδα του Βελουχιώτη και εντάχτηκαν στο αντάρτικο. Πήρε μέρος στη μάχη της Κουφόβρυσης, στην ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου, αλλά και σε άλλες μάχες των ανταρτών, μικρότερης ή μεγαλύτερης εμβέλειας. 

Ο Γιώργος μετά τη Βάρκιζα, με την παράδοση των όπλων και τη διάλυση του ΕΛΑΣ, ξαναγύρισε στο χωριό. Με το που επέστρεψε, είδε πως ήταν διαμορφωμένη η κατάσταση και πήρε την απόφαση να γίνει παπάς. Για το λόγο αυτό φρόντισε και φοίτησε στην Ιερατική Σχολή Λαμίας, στην οποία Διευθυντής ήταν ο κουνιάδος του Δημήτριος Κρικέλλας. Αποφοίτησε από την Ιερατική Σχολή Λαμίας και ήρθε στο χωριό. Εξασφάλιζε τα απαραίτητα αγαθά για τη ζωή τη δική του και των παιδιών του, ασχολούμενος με τις δουλειές στα κτήματά του. 

Περίμενε να χειροτονηθεί ιερέας. Στο μεταξύ, είχε χάσει τη γυναίκα του και κύριο μέλημά του ήταν η ανατροφή και η μόρφωση των παιδιών του.

Εκείνη τη χρονιά τα σχολεία των ορεινών χωριών της πατρίδας μας, λόγω της κατάστασης, παρέμειναν κλειστά, δεν λειτούργησαν. Ο Γιώργος σκέφτηκε τότε πως, αφού έτσι κι αλλιώς θα διάβαζε που θα διάβαζε τα δικά του παιδιά στον ελεύθερο χρόνο του, τι θα πείραζε να μαζεύει και τα άλλα Κρικελλιωτόπουλα και να κάνει μάθημα σε όλα μαζί; 

Αποφάσισε να κάνει τις σκέψεις του, το όνειρό του, πραγματικότητα. Ειδοποίησε τους γονείς τους, που δεν είχαν αντίρρηση, αλλά και τα ίδια τα παιδιά και κάθε μέρα μαζεύονταν «στην εκκλησία του Αϊ – Δημήτρη, όπου τους έκανε μάθημα», μιας και το Σχολείο χρησιμοποιούνταν από το στρατό, σύμφωνα με μαρτυρίες Κρικελλιωτών.

Στη ντόπια αντίδραση όμως δεν άρεσε η αλτρουιστική αυτή πράξη του πρώην ΕΛΑΣίτη. Διέσπειραν ότι δίδασκε τη μαρξιστική θεωρία στα παιδιά κι ότι τα προετοίμαζε για το παιδομάζωμα και το αντάρτικο. Οι πληροφορίες μέσω των «καλοθελητών» έφτασαν γρήγορα και εύκολα στα αυτιά της στρατιωτικής διοίκησης.

Στις 2 Ιουνίου του 1948 τον συνέλαβαν γιατί, «ερευνώντας ο στρατός την οροφή του Σχολείου για τυχόν κρυμμένα όπλα, βρήκε ορισμένα χαρτιά κρυμμένα μεταξύ των οποίων και έναν κατάλογο με τα ονοματεπώνυμα των αγοριών του Σχολείου. Εις ερώτησιν του λοχαγού, τι σημαίνει ο κατάλογος αυτός, ο Πασοκοντονίκας απέφυγε να απαντήσει, ούτε προσπάθησε να δικαιολογηθεί». Η σιωπή του θεωρήθηκε ενοχή.  

Μετά από αυτό, ακολούθησε έρευνα στο σπίτι του, όπου «ανευρέθη ημερολόγιο της Κατοχής, γραμμένο από τα ίδια του τα χέρια και στο οποίο ανεγράφοντο λεπτομερώς τα κατά την Κατοχήν διαπραχθέντα υπό του Βελουχιώτη και της ομάδος του εγκλήματα. Κυρίως όμως κατηγορήθη, ότι με τον ύποπτο κατάλογο των αρρένων μαθητών του Σχολείου προητοίμαζε το παιδομάζωμα …». 

Με βάση αυτά τα «ευρήματα» που, κατά την γνώμη των κρατούντων, αποτελούσαν ατράνταχτη απόδειξη ενεργητικής συμμετοχής του στην προετοιμασία του παιδομαζώματος, στοιχειοθετήθηκε κατηγορία. Με αυτή την κατηγορία παραπέμφθηκε στο Στρατοδικείο Λαμίας. Η δίκη του έγινε στις 10 Ιουνίου του 1948. 

Καταδικάστηκε σε θάνατο. Εκτελέστηκε δώδεκα μέρες αργότερα, την 22α Ιουνίου 1948, στην Ξηριώτισσα Λαμίας.

Ήταν ένα αφιέρωμα από τον συμπατριώτη μας Κωνσταντίνο Σακαρέλο

(δημοσίευση στο blog "Ευρυτάνας ιχνηλάτης")