Προχώρα με θάρρος. Όταν έχεις αμφιβολίες, μείνε ακίνητος και περίμενε. Όταν οι αμφιβολίες πάψουν να υπάρχουν τότε προχώρα με θάρρος. Όσο σε περιτριγυρίζει ομίχλη, μείνε ακίνητος, μείνε ακίνητος μέχρι το φώς να διώξει την ομίχλη, που σίγουρα θα το κάνει, τότε πράξε με θάρρος.
(Ινδιάνικο)
Η ντόπια παλιά προφορά του λαού μας είναι κάπως βαριά με μια μουσική χροιά που μοιάζει με την αντήχηση από τους γύρω πολύμορφους βουνίσιους όγκους, τις βαθιές ρεματιές, τα πυκνά δάση και τα κελαρυστά πλούσια νερά.
Να μερικά από τα πιο χαρακτηριστικά ιδιώματα της προφοράς:
• Τα άφωνα (άτονα) ο και ω προφέρονται σαν ου (ου άντρας, άφαντους, όμουρφους, έδουσα = έδωσα, Γκόλφου), αγαπάου.
• Τα άφωνα ι (ι,η,ει,υ,οι) ε και ου παθαίνουν συχνά συγκοπή ή αποβολή (σ'κιά = συκιά, τ'γάν' = τηγάνι, κ'φός (=κουφός), τ'Γιώργ' (=του Γιώργου), τραγουδ' (=τραγούδι), έφ'γα (=έφυγα), π'δάει (=πηδάει), κάτ'κους (=κάτοικος).
• Σε πάρα πολλές λέξεις αποκόβεται το τελευταίο άτονο φωνήεν (σπίτ', φέρ'το)
• Δυο φωνήεντα που μπορεί να χωρίζονται από ένα γ συνεκφωνούνται σαν ένας φθόγγος, αφού το σύμφωνο γ χάνεται (βάια = βάγια, πλάια = πλάγια, μάια = μάγια).
• Όταν ύστερα από το ι (η,υ,ει,οι) και το ε (ε,αϊ) ακολουθεί άλλο φωνήεν, τα 2 φωνήεντα προφέρονται μαζί κι ένα γ αναπτύσσεται πριν απ' αυτά (άδγιος = άδειος, σάπγιος = σάπιος)
• Τα 2 γειτονικά φωνήεντα μπορεί να οδηγούν σε συναίρεση (δεκάξι = δεκαέξι), τρώτε = τρώετε, τρώγετε). Στα ρήματα προτιμάται ο ασυναίρετος τύπος στο πρώτο και τρίτο ενικό πρόσωπο (αγαπάω, αγαπάει).
• Η έκθλιψη είναι πολύ συχνή (τς ανθρώπς). Αλλού όμως παραλείπεται (του αμπέλ' = το αμπέλι, όχι τ' αμπέλι, του άσπρου πανί = το άσπρο πανί).
• Η κατάληξη -ει του δεύτερου ενικού προσώπου των ρημάτων στην ενεργητική φωνή αποβάλλεται (γράφ'ς = γράφεις). Κάποτε όμως ο δίφθογγος αυτός διατηρεί μια πολύ αδύνατη και γρήγορη φωνή ί, όπως στα: πίν(ι)ς, θέλ(ι)ς. Σε κάποιους βλάχους-σκηνίτες συναντούσες το τραχύ θέλς, πινς.
• Το τρίτο πληθυντικό πρόσωπο της ενεργητικής των ρημάτων μετά την αποβολή του ου και της μεταβολής του ε σε ι γίνονται έτσι: έχ'νι = έχουνε= έχουν.
• Συχνά αποβάλλονται φωνήεντα από τον κορμό της λέξης (όπως αναφέρεται παραπάνω) αλλά γίνεται και κράση φωνηέντων (πούντος = που είναι 'τος, σόπαιρνα = σου έπαιρνα).
• Με τις αποβολές ή συνιζήσεις μοιάζει να τονίζονται οι λεξεις πιο πίσω από την προπαραλήγουσα (κάθ'σαμε = καθίσαμε, έπιασαμι = επιάσαμε).
• Στα κείμενα της εποχής της Τουρκοκρατίας συναντούμε το δίγραμμα τζ (έτζι, τζοπάνος) στη θέση της γραφής και της προφοράς του τσ (έτσι, τσοπάνος).
Σημείωση συγγραφέα: Η φθορά και η αλλοίωση των γλωσσικών στοιχείων κατά την προφορά σε κάποια απόμερα χωριά της Ρούμελης ήταν τόσο μεγάλη σε παλιότερα χρόνια, ώστε ακούοντας μια συνομιλία γερόντων χωρικών νόμιζες πως άκουες ξένη γλώσσα.
Παίζοντας χαρτιά, ρωτούσε ο ένας τον άλλον: "τς έεις τ'ς ασ' ;" (= τους έχεις τους άσσους;). Κι άλλος ρωτούσε πάλι: "Πραζ αν τ'ράου;" (=πειράζει αν τηράω;).
Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας αλλά κι ως τις αρχές του αιώνα μας κάποιες συντεχνίες (ραφτάδες, μαστόροι-οικοδόμοι) και κοινωνικές ομάδες (γύφτοι, σκηνίτες-βλάχοι, ντάληδες των Αγράφων) είχαν τα δικά τους συνωμοτικά λεξιλόγια (γλωσσάρια), που τα χρησιμοποιούσαν τα μέλη τους στις μεταξύ τους σχέσεις. Διάδοση είχαν σε ειδικές περιπτώσεις και τα "κορακίστικα". Αυτά δεν είχαν πάντοτε δικό τους λεξιλόγιο. Οι κοινές όμως λέξεις γίνονταν ακατάληπτες από τους αμύητους ακροατές γιατί παραποιούνταν με την παρεμβολή μεταξύ των συλλαβών τους ενός συμφωνημένου προσθήματος.
(από τον αείμνηστο εκπαιδευτικό , συγγραφέα και δημοσιογράφο Χαρίλαο Μηχιώτη (1914-2012) - ο οποίος υπήρξε και γραμματέας του ΕΑΜ Ανατ. Τυμφρηστού και καπετάνιος του ΕΛΑΣ - μέσα από το παλιό εξαιρετικό σύγγραμά του με τίτλο "Τυμφρηστός και Τυμφρήστιοι", εκδ. Κασταλία)
ΥΓ : οι υπογραμμίσεις στο κείμενο είναι δικές μας, όπως και η συνοδευτική φωτογραφία.
 |
| Εικόνα : έργο του Βάλια Σεμερτζίδη |
Στον κάμπο, π' όλος σείστηκε βαθειά απ' τα βουερά τραγούδια
κι έλαμψε μαζί απ' τον πλούτο και το κέφι
φίδι αργυρό στις καλαμιές η νάρκη αργά γλυστρά
καθώς στο γαλανό ουρανό δε φαίνετ' ένα 'νέφι.
Καταμεσίς στ' αθέριστο χωράφι το πλατύ
κάτω απ' τον ίσκιο η εργατιά κοιμάται αποσταμένη.
Γέρνει το στάχυ ασάλευτο, μεστό, να θεριστή
και μες στον ήλιο η θημωνιά μοιάζει σαν αναμμένη.
Καφτό χρυσάφι αναλυωτό φωτιά θαμπωτική
πέφτει ψηλά απ' τον ουρανό και λυώνει η γη στη λαύρα.
Ένας σπουργίτης λούζεται στ' αυλάκι και πιο κει
χάσκει, σκασμένη για νερό, κάτω απ' το βάτο η σαύρα.
(Ποίημα του Χάρη Σακελλαρίου (1923-2007) ο οποίος υπήρξε σπουδαστής στο θρυλικό Παιδαγωγικό Φροντιστήριο του ΕΑΜ (βλ. εδώ) στο λεύτερο Καρπενήσι της Ανταρτοσύνης! Εκεί αναδείχτηκε σε πολύτιμο συνεργάτη των φωτισμένων παιδαγωγών Μιχάλη Παπαμαύρου, Κώστα Σωτηρίου και Γιώργη Μυρισιώτη, συμβάλλοντας μάλιστα και στη συγγραφή του περίφημου αναγνωστικού “Ελεύθερη Ελλάδα” της ΠΕΕΑ/”Κυβέρνησης του Βουνού” που προορίζονταν για την ε’ και στ’ τάξη του δημοτικού σχολείου)
