Παρασκευή 8 Μαρτίου 2019

Το... "ξεμάτιασμα" στα ευρυτανικά χωριά!


Παλιά στα ευρυτανικά χωριά πίστευαν στο "κακό το μάτι", τη "βασκανία" όπως την ξέρουν όλοι! Εμείς σαν παιδιά, ακούγαμε πολλές ιστορίες γι' αυτό. 

Ο "βασκαμένος", εκείνος δηλαδή που είχε "ματιαστεί", αισθάνονταν εξάντληση, είχε κομμάρες, ζαλάδες και πονοκέφαλο, ανορεξία και γενικά μια κακή διάθεση! Αν ήταν παιδί γκρίνιαζε ή έκλαιγε συνεχώς. Για όλες αυτές τις κακουχίες έφταιγε η "κακή ματιά" τού διπλανού, ειδικά αν ήταν και σμιχτοφρύδης, γαλανομάτης ή Σαββατογεννημένος, τότε έφταιγε διπλά και τρίδιπλα (γέλια)!!!

"Φτου σκόρδα στα μάτια σ' " άκουγες να λένε και να σταυροκοπιούνται και να φτύνουν δεξιά-αριστερά για να... ξορκίσουν το κακό! 

Επειδή λοιπόν οι άνθρωποι πίστευαν σε προλήψεις και πιο πολύ σ' αυτό που λένε "γλωσσοφαγιά", έτρεχαν στις "ξεματιάστρες" για να βρουν την υγειά τους και να επανέλθουν στα συγκαλά τους. Η ξεματιάστρα αναλάμβανε να θεραπεύσει τον "ασθενή" με διάφορους τρόπους που θα σας πω στη συνέχεια. 

Να ξέρετε ότι το "κακό το μάτι" έπιανε όχι μόνο τους ανθρώπους αλλά και τα ζώα, ακόμη και... άψυχα αντικείμενα!

Θυμάμαι έναν παππού που μας διηγούνταν: 

«Μια μέρα πήγα στο βουνό, έσκαψα πολλές ώρες και έβγαλα μια πολύ ωραία ολόισια πέτρα για να φκιάσω τη γωνιά στο τζάκι (γωνιά λέγανε τότε τη στρώση μέσα στο τζάκι όπου εκεί επάνω άναβαν τη φωτιά και ψήνανε το ψωμί ή μαγείρευαν το φαγητό). Και που λέτε, φορτώθηκα την πέτρα στην πλάτη και κατηφόρισα για το χωριό. Με πετυχαίνει στο δρόμο η Στέλιενα και μου λέει: "πω πω τι ωραία πέτρα είναι αυτή Μήτρο μ'. Θα ψένεις το καλύτερο ψωμί στο μαχαλά"! Τι ήτανε να το πει μωρέ παιδιά μ', την ίδια ώρα η πέτρα έγινε κομμάτια! Τέτοιο μάτι είχε εκείνη η γυναίκα!!!»

Υπάρχουν πολλά είδη ξεματιάσματος :

Η "ειδική" παίρνει ένα φλιτζάνι και το γεμίζει με νερό. Ξεκινάει αμίλητη να προσεύχεται, από μέσα της, σταυρώνοντας συγχρόνως το φλιτζάνι! Η "δέηση" είναι μυστική και την κατέχει μονάχα η ξεματιάστρα. Μόνο αυτή μπορεί να μεταβιβάσει μελλοντικά τη μυστική ευχή σε άτομο που θα θελήσει η ίδια! Την ώρα που κάνει το σταυρό της ρίχνει μια σταγόνα λάδι μέσα στο νερό. Εάν το λάδι διαλυθεί τότε εκείνος ο άνθρωπος έχει "μάτι". Αυτό το επαναλαμβάνει ορισμένες φορές ώσπου το λάδι να μην διαλύεται πλέον. Τότε ο βασκαμένος γίνεται περδίκι, ειδικά αν πιει και λιγάκι ή τον ραντίσει μ' αυτό!

Αν όλο το χωριό παραδεχθεί και πιστέψει σ' αυτό το ξεμάτιασμα, ε τότε η καημένη η ξεματιάστρα δεν βρίσκει ησυχία από τις επισκέψεις των βασκαμένων, ξέχωρα από το ότι θα χρειαστεί έναν τενεκέ λάδι το χρόνο γι' αυτή τη δουλειά. 

Εδώ που τα λέμε το σταύρωμα με το λάδι... το κάνω κι εγώ! Πάλι καλά που ο γαμπρός μου βγάζει δικό του λάδι κι έτσι δεν το πληρώνω (γέλια) 

Ένας δεύτερο είδος ξεματιάσματος που είδα, ήταν αυτός με το ζωνάρι. Ο βασκαμένος βγάζει τη ζώνη του και ο "ειδικός" αφού την απλώσει αρχίζει να τη μετράει χρησιμοποιώντας τη σπιθαμή του χεριού του. Ας πούμε ότι η ζώνη είναι τάδε σπιθαμές. Αν με το επόμενο μέτρημα οι σπιθαμές βγουν λιγότερες, δηλαδή η ζώνη δείχνει να κονταίνει, ε τότε... "πω πω πολύ μάτι ορέ παιδί μ', ποιος έβαλε τα μάτια του πάνω σ';;;"!!! Τότε ο "ειδικός" ξεκινά να προσεύχεται με σιγανομουρμουρητά που κανείς δεν καταλαβαίνει! Και το μέτρημα συνεχίζεται... κι όσο μετράει δώστου και να χασμουριέται, ενώ συνάμα σταυρώνει και το στόμα του ανοιγοκλείνοντας την παλάμη του. Και εκεί επάνω είναι που "το κολλάει" κι όλη η παρέα και το χασμουρητό πάει σύννεφο! Ώσπου η ζώνη να 'ρθει ξανά στα ίσα της, οπότε ο βασκαμένος την ξαναφοράει και το μάτι περνάει!!! Ακόμη δεν μπορώ να καταλάβω τι τερτίπι ήτανε αυτό με τη ζώνη, μία να μικραίνει και μία να μεγαλώνει, σαν τι τάχα να πάθαινε;;; (γέλια).

Άλλος ένας παράξενος τρόπος, πολύ παλιακός, ήταν ο εξής: Την Πρωτομαγιά σκότωναν ένα φίδι. Έπαιρναν έναν σβώλο από το κεφάλι του, το έβαζαν μέσα σε κερί μέλισσας και γινόταν σαν μια μικρή μπίλια. Το φύλαγαν για την κατάλληλη ώρα κι έτσι όταν εμφανίζονταν ο βασκαμένος, τότε η ξεματιάστρα γέμιζε ένα ποτήρι νερό και έριχνε αυτή τη μπίλια μέσα. Αν έκανε μπουρμπουλήθρα υπήρχε "μάτι" και τότε ξεκίναγε.... η ανάλογη προσευχή, ενώ στο τέλος έδιναν στον ματιασμένο να πιει από εκείνο το ποτήρι! Αυτό το λέγανε "παντζέχρι". Θυμάμαι τη μάνα μου που φώναζε στην ξαδέρφη της: "Εεε Βασίλω, φέρε μαρή το παντζέχρι γιατί κοντεύει να σπάσει το κεφάλι μου από τον πονοκέφαλο"!!! Και βέβαια εκείνη ερχόταν στο άψε-σβήσε για να τη λυτρώσει. Αν είναι δυνατόν!!! (γέλια)

Μια διαφορετική διαδικασία ήταν να σταυρώνουν τον ματιασμένο με χοντρό αλάτι τρεις φορές και μετά να ρίχνουν το αλάτι στη φωτιά. Αν αυτό άρχιζε να τρίζει τότε τα πράγματα ήταν ανησυχητικά... υπήρχε μάτι!!!

Ένα άλλο τέχνασμα ήτανε εκείνο με τα "σαραντίδια"! Σταύρωναν, ένα-ένα, σαράντα αναμμένα κάρβουνα πάνω από ένα δοχείο με νερό και τα έριχναν μέσα, ψιθυρίζοντας κάποια μυστικά λόγια. Αν τα περισσότερα κάρβουνα έπεφταν στον πάτο του δοχείου, ο άνθρωπος ήταν βασκαμένος. Αυτό το κόλπο όμως το γνώριζαν καλά κάποιοι πολύ παλιοί που είχανε... μεταπτυχιακό στην τέχνη του ξεματιάσματος!

Ήξερα και μια γυναίκα που την έπαιρναν τηλέφωνο μέχρι και... γιατροί για να τους ξεματιάσει όταν δεν ένιωθαν καλά!!! (γέλια)

Στα χωριά για να αποφεύγουν "το κακό το μάτι" έφτιαχναν ειδικά φυλαχτά, δηλαδή κάτι μικρά ραμμένα πουγγάκια (που είχαν μέσα μια εικονίτσα, λιβάνι, σκόρδο, χάντρες και άλλα παράξενα) και με μια παραμάνα τα καρφίτσωναν μέσα από το ρούχο τους και μ' αυτό έλεγαν ότι είχαν το κεφαλάκι τους ήσυχο! 

Αγαπητά μου παιδιά...

Απ' αυτή τη χώρα, και μέσα στους αιώνες, περάσανε πολλές φυλές αφήνοντας τα αποτυπώματά τους, τα ήθη και τα έθιμά τους. Κάποια από αυτά τα έθιμα περάσανε από γενιά σε γενιά και στους επόμενους και έμειναν σαν παράδοση. Τι να κάνουμε, αυτή είναι η Ελλαδίτσα μας, αυτή και η Ευρυτανία μας...

Σας εύχομαι Καλή Σαρακοστή με υγεία, κέφι και χωρίς "κακό μάτι"!

17 σχόλια:

ΕΥΡΥΤΑΝΑΣ ΙΧΝΗΛΑΤΗΣ είπε...


Ευχαριστούμε την γλυκύτατη κυρά Λένη μας γι' αυτή την απίστευτη διήγηση που χάρισε στους αναγνώστες του blog μας.
Πραγματικά απολαύσαμε με άφθονο γέλιο και πολύ κέφι την αφήγησή της.

ΥΓ. Τη συνοδευτική φωτογραφία την επιλέξαμε εμείς από το διαδίκτυο.

doctor είπε...

ΑΞΙΑΓΑΠΗΤΗ KΥΡΑ ΛΕΝΗ ΜΟΥ, ΠΕΘΑΙΝΩ ΑΠΟ ΠΟΝΟΚΕΦΑΛΟ ΣΗΜΕΡΑ.
ΘΕΡΜΗ ΠΑΡΑΚΛΗΣΗ... ΠΑΡΕ ΤΟ ΦΛΥΤΖΑΝΙ ΚΑΙ ΕΛΑ!
ΚΑΛΕΣ ΑΠΟΚΡΙΕΣ ΜΕ ΠΟΛΛΗ ΠΟΛΛΗ ΑΓΑΠΗ!

PHOTO ΤΙΤΛΟΙ είπε...

"Φτου σκόρδα" κυρα-Λενη μου.
"Μάτι" να μη σε πιάνει και να μας διηγείσαι τα εύθυμα της λαογραφίας!

Aris είπε...

χα χα χα χα
τελεια αφηγηση.!!

Giannis Pit. είπε...

Λαογραφίας συνέχεια με εξαίρετα στοιχεία και θέματα καθημερινής ζωής. Καλησπέρα Ευρυτάνα.

Διονύσης Μάνεσης είπε...

Εκτός από την αφήγηση μ'άρεσαν και τα γέλια της κυρα Λένης που τα θεώρησα μάλλον ως προσωπικό, ως κριτικό σχόλιο.

Φτου, φτου, να μη σας ματιάσω! Καλή σαρακοστή!

Mia είπε...

Λατρεύω που έβαλες τη φωτογραφία της "ξεματιάστρας" Βασιλειάδου, Ευρυτάνα μου. Πόσο γέλιο ρίχνω κάθε φορά με αυτή την ταινία. Πολλά φιλιά, φίλε μου.

Φυσιολάτρης! είπε...

Μια διήγηση από τα παλιά.....γεμάτη με σπάνια λαογραφικά στοιχεία με χιούμορ και σκωπτική διάθεση!!!!!!!Η κυρα Λένη μου έφερε στο νου πολλές νοσταλγικές αναμνήσεις από τον παππού μου στο χωριό......όταν μας περίμενε για να μας ξεματιάσει με το μέτρημα της ζώνης!!!!!!!!Χαρούμενη Αποκριά με γέλιο που τόσο το έχουμε ανάγκη!!!!!!!

Αστοριανή είπε...

Χαριτωμένη ανάρτηση!

Καλή Σαρακοστή!

Φιλί

drastiria είπε...

Να ναι καλά η κυρά Λενη. Καποια τα ήξερα και κάποια όχι. Καλά ολα τ άλλα, αυτό με το φίδι τι το θέλανε, μου σηκώθηκε η τρίχα.
Καλή Σαρακοστή σε όλους!

Μαρία Κανελλάκη είπε...

Η κυρά Λένη μας χάρισε πάλι ένα λαογραφικό απόσπασμα, με την τέχνη της γραφής της και την απαράμιλλη σπιρτάδα της.
Kαλή Καθαροδευτέρα εύχομαι Ευρυτάνα!

Άιναφετς είπε...

Η Ελλαδίτσα και η Ευρυτανία έχουν όμορφες παραδόσεις και όταν τις διηγείται η αγαπημένη μας κυρά Λένη, παίρνουν άλλα γεύση!

άγριο κυκλάμινο είπε...

Εύγε κυρά Λένη μου με τα ωραία σου! Ακου τώρα... Είχα ανάψει το τζάκι μου, ετοίμασα και τα σάραντα κάρβουνα με το νερό, αλλά το μάτι ήταν γερό και αποτέλεσμα δεν βλέπω. Μήπως σου βρίσκεται κανένα πανζέχρι να το ξαναπροσπαθήσω ? χααχαχααα. Καταπληκτική η διήγηση σου και πολύ εμπεριστατωμένη με όλα τα είδη του ξεματιάσματος που πολλά από αυτά δεν τα φανταζόμασταν καν! Να είσαι καλά που με τις πληροφορίες που μας δίνεις κρατάς τη λαογραφία του τόπου μας ζωντανή!!!! Κι εσύ Ευρυτάνα ιχνηλάτη φρόντισε από τη μεριά σου να βλέπουμε πιο συχνά στο blog τέτοια εύθυμα θέματα που μας κάνουν να γνωρίζουμε κάποια σπάνια έθιμα μας διασκεδάζοντας. Καλή αποκριά σε όλους.

Unknown είπε...

Τι να πούμε για την Κυρά Λένη....τα έχουμε πει άλλωστε τόσες φορές,σήμερα όμως καλή μου με έκανες και γέλασα όπως είχα χρόνια να το κάνω .Να είσαι καλά και καλή Σαρακοστή!!!!

ΕΥΡΥΤΑΝΑΣ ΙΧΝΗΛΑΤΗΣ είπε...


Μια ζεστή αγκαλιά στην κυρά Λένη για την αφήγηση που μας δώρισε.

Ένα θερμό ευχαριστώ σε όλους εσάς για τα σχόλια στην ανάρτηση.

Unknown είπε...

Ευρυτανα Ιχνηλάτη μου θύμισες την συγχωρεμενη τη γιαγιά μου! Η οποία καταγωνταν από έναν οικισμό δίπλα από τη Χρύσω. Θυμάμαι είχε κάτι συμπραγαλα - "παντζέχρι" όπως το λέγε που αποτελούνταν απο ένα αετονυχο και ένα σβώλο από λιωμένο κερί. Τα είχε από την γιαγιά της. Αυτά τα έριχνε μέσα στο ποτήρι με νερό, έλεγε κάτι προσευχές και στο τέλος τα έβγαζε και έριχνε στο νερό λίγο λάδι. Σε έβαζε να πιεις από τρεις μεριές από το ποτήρι και έλεγε μην πεις ευχαριστώ. Δεν ξέρω πως (και αν ακόμα και σήμερα δεν πιστεύω σε αυτά )ωστόσο ο πονοκεφαλος περνούσε. Είχε τόση επιτυχία που συγγενείς και φίλοι από μακριά την έπαιρναν τηλέφωνο για τηλε-ξεματισμα!!!

Μάκης είπε...

"Ιησούς Χριστός επέρασε και πάλι ξαναπέρασε. Το ραβδί του ακούμπησε τον οφι και την όφισσα και την κακιά γειτόνισσα. Άγιοι Ανάργυροι θαυματουργοί, Κοσμά και Δαμιανέ, δωρεά ελάβατε, δωρεά να δώσετε του ..... το κακό να σκορπισετε. Ιησούς Χριστός νικά κι όλα τα κακά σκορπά" .
Προσευχόταν και σταύρωνε η γιαγιά μου, η Αγγέλω, τα πέντε της παιδιά, σαν απόμεινε 25 χρονών χήρα.
Ο πρωτογιός της, ο Παναγιώτης, πάρωρα φορτωμένος ευθύνες και βάσανα πύργωσε το μεγάλωμά του μέσα σε ιστορίες των γερόντων, για φαντάσματα και νεραϊδοπαρμένους της Αρκαδίας. Λεβεντονιός, γαλανομάτης, είχε θηλυκιάσει στη λουρίδα του την εργατικότητα, την αξιοπρέπεια, το γνοιάξιμο για τους άλλους, τη ντομπροσύνη...
Όπου ζωντανό μισοπεθαμένο, τον φώναζαν να το γιατρέψει. Στα παιδικά μου τα μάτια φάνταζε ήρωας που τα 'βαζε με το στοιχειό. Σαν μεγάλωσα, τον ρώτησα γι αυτό του το "χάρισμα".
Κι αυτός άρχισε να μου λέει πως όταν γεννήθηκε, πέρασαν 40 γέροι και 40 γριές και τον έφτυσαν στο στόμα.
- Δεν θα ματιάζεται και θα μπορεί να ξεματιάζει, έλεγαν στη μάνα του, που σταυροκοπιόταν.
- Κι εσένα, στερνοπούλι μου, σ' έφτυσα στο στόμα, για να μην σε πιάνει το κακό το μάτι, αλλά δεν βρήκα τους άλλους 39!!! και ξέσπασε σ ένα γέλιο γάργαρο και βροντερό που αχολογάει ακόμα μέσα μου.
Ακόμα και τώρα στα 2022, σαν νοιώθω βαρύ το κεφάλι, σταίνω κουβεντολόϊ μαζί του : - Αχ! βρε πατέρα, που έφυγες νωρίς και δεν μου ξομολογήθηκες τι έλεγες σ' εκείνη τη συνομιλία σου με το άλογο, που το είδα να σηκώνεται απ'το χώμα, να στηλώνει το βλέμμα του στο δικό σου, και να χάνεται χλιμιντρίζοντας στα λημέρια του...(Ακευσώ)