Αθανάσιος Καρπενησιώτης - Μια ρωμαλέα κατάφαση αυτόβουλης ζωής!

Το ακόλουθο ιστορικό πόνημα παραχώρησε στο blog "Ευρυτάνας ιχνηλάτης"
ο κ. Κυριάκος Χήνας διατελέσας καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Καρλσρούης στη Γερμανία.


Διαχρονικό είναι το ερώτημα για την ιστορική επιστήμη και πάντοτε αμφιλεγόμενο: Για να διαμορφωθούν ριζοσπαστικές πολιτικο-κοινωνικές εξελίξεις, χρειάζεται πρώτα να υπάρχει μια εμπεδωμένη ατμόσφαιρα αλλαγής στην κοινωνία ώστε να μεταβληθούν σύστοιχα και οι αντιλήψεις των ανθρώπων ή πρέπει πρώτα να προηγηθεί μια άλλη νοοτροπία πρωτοπόρων ανθρώπων με πιεστικές μαζικές διεκδικήσεις ώστε να αναγκαστούν οι συλλογικές πρακτικές να προσαρμοστούν στις νέες συγκυρίες της εξέλιξης ;

Στην περίπτωση του ήρωα Αθανασίου Καρπενησιώτη, δικαιώνεται μια διαλεκτική αντίληψη που συνδυάζει τις δύο προαναφερόμενες: για να οδηγηθεί σε τέτοιο ύψος εθελοθυσίας, ασφαλώς είχε το ανυπότακτο και την αδούλωτη ψυχή του Ευρυτάνα, ζούσε σε μια κοινωνική πραγματικότητα όπως οι παραδουνάβειες ηγεμονίες των ελεύθερων οριζόντων, αλλά παράλληλα είχε και ένα προσωπικό "ανεμόεν φρόνημα" που τον οδηγούσε στο να μετασχηματίζει την πραγματικότητα αναβαθμίζοντας τους στόχους σε ποιοτικότερο και πιο απαιτητικό επίπεδο.

Γεννήθηκε γύρω στα 1770 με οικογενειακή ονομασία Φουρλίδας ή Φλέγγας, στον Άγιο Ανδρέα Καρπενησίου και έμεινε στην Ιστορία ως Καρπενησιώτης. Ο ιερέας του χωριού, κατά τα ειωθότα, ήταν η πρώτη πενιχρή πηγή γνώσεων, μέχρι να αποφασίσει το άλμα ζωής στα 11 ή 12 χρόνια του πηγαίνοντας στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί δούλεψε για λίγο ως τουφεκτσής, δηλαδή επιδιόρθωνε όπλα. Φυσιολογική η ανέλιξη της πορείας του βορειότερα προς το "ελληνοκρατούμενο" Ιάσιο, όπου ασχολήθηκε με την ενοικίαση και τη διαχείριση κτημάτων. Επίσης ήταν και μικροκαπετάνιος στη φρουρά του ηγεμόνα Μιχαήλ Βόδα. Είναι γνωστή η δυναμική αυτής της περιοχής στη σφυρηλάτηση εθνικού επαναστατικού πνεύματος στους παρεπιδημούντες Έλληνες, που όμως δεν είχε ταξικά πολιτικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά.

Καθοριστική πρόκληση στη ζωή του ήταν η έναρξη του Ρωσοτουρκικού Πολέμου το 1806, οπότε η πυρακτωμένη προσωπικότητά του στελέχωσε τη Λεγεώνα του Αλ. Υψηλάντη με το βαθμό του χιλίαρχου, ισοδύναμο του λοχαγού. Μαζί με ρωσικά στρατεύματα πολέμησε τους Τούρκους στις όχθες του Δούναβη --διακρίθηκε ιδιαίτερα στην πολιορκία του χωριού Σέλιστα-- αναβαθμιζόμενος σε συνταγματάρχη και τιμώμενος με το ρωσικό παράσημο του Αγίου Βλαντιμίρ. Αν και ατεκμηρίωτο από πειστικές πηγές, είναι πιθανό να ακολούθησε τον Υψηλάντη στην απόκρουση του Ναπολέοντα κατά τη γαλλική εισβολή στη Ρωσία. Ίσως σήμερα φαντάζει κάπως παράδοξο ή τυχοδιωκτικό, αλλά τότε η συστράτευση με τη Ρωσία συμπύκνωνε την αντίληψη μιας αμοιβαίας εκτίμησης, λόγω χριστιανισμού, αλλά και ωφέλειας, με την αναμενόμενη ρωσική βοήθεια για την απελευθέρωση. Μεγάλες προσδοκίες διοχετεύονταν στον ελληνισμό με... προφητείες για τη σωτηρία από "το ξανθό γένος από το βορρά" και με λαϊκά άσματα "ακόμη τούτη την άνοιξη, τούτο το καλοκαίρι, μέχρι να έρθει ο Μόσκοβος να φέρει το σεφέρι".

Σε άμεση συνάφεια δράσης με τον Υψηλάντη, είναι φυσιολογικό να μυηθεί το 1818 στη Φιλική Εταιρεία, όπου ορκίστηκε  από τον αρχιμανδρίτη Λουκά Λεονταρίτη. Όταν τον Μάρτιο του 1821 ο στρατηγός διαβαίνει τον Προύθο και μπαίνει στο Ιάσιο υψώνοντας την επαναστατική σημαία, ο Καρπενησιώτης είναι δίπλα του.

Η διαδρομή του έκτοτε είναι εμφανώς πρωταγωνιστική. Τον Απρίλιο αναλαμβάνει να υπερασπιστεί το Γαλάτσι της Μολδαβίας και οχυρώνει την πόλη με 400 άνδρες κατανέμοντας άλλους 200 αριστοτεχνικά σε τρεις προμαχώνες. Γι αυτή τη στρατηγική, ο ιστορικός Ιωάννης Φιλήμων γράφει ότι "τίμησε το ελληνικόν όνομα και τον διορισμόν υπό του Υψηλάντου". Η ασύγκριτη ποσοτική υπεροπλία των Τούρκων, που έρχονται από την Βράιλα με τον Γιουσούφ πασά Περκόφτσαλη, θα αποφέρει τη λεηλασία της πόλης με μεγάλες σφαγές, ενώ ο Καρπενησιώτης και 20 στρατιώτες του θα απομακρυνθούν με τεχνάσματα από διόδους του προμαχώνα. Κατά τον καθηγητή Κλεομένη Κουτσούκη, οι Έλληνες έριχναν κάπες προς τη μεριά των Τούρκων και άφηναν αναμμένα φυτίλια στα τηλεβόλα όπλα τους για να τους αποπροσανατολίζουν και έτσι διέφυγαν.

Η καθοριστική μάχη, που οδήγησε τον ήρωα στις ιστορικές δέλτους της αθανασίας, έγινε στις 17 Ιουνίου 1821 στο Σκουλένι, στα όρια της τουρκικής και της ρωσικής ζώνης που ορίζει ο ποταμός Προύθος. Με αρχηγό τον Καρπενησιώτη, μόλις 485 Έλληνες αποφάσισαν να αποκρούσουν 6.000 Τούρκους ιππείς στην πεδιάδα Προύθου-Ζίζιας, που συνεπικουρούνταν από 2.000 πεζούς που κατέβαιναν από το λόφο της Στίγκας. Κατά άλλους, ο τουρκικός στρατός αριθμούσε 15.000 άνδρες. Υπήρχε βέβαια η εναλλακτική  λύση να περάσουν τον ποταμό Προύθο και να βρεθούν σε έδαφος υπό ρωσική κυριαρχία. Ο αρχηγός Αθανάσιος Καρπενησιώτης επιχειρηματολόγησε υπέρ της ευθείας σύγκρουσης με τον τουρκικό στρατό με τη φράση:  "Πώς θέλομεν ιδείν τους ομογενείς μας εις την Γραικίαν, όταν μάθωσιν ότι εστρέψαμεν τα νώτα εις τον Τούρκον; " Κατά τον Ιακωβάκη Ρίζο, αποφάσισαν "να πεθάνουν  ένδοξα". Είναι οι στιγμές όπου κάποιοι άνθρωποι εκδιπλώνονται ως συνειδητοί φορείς μιας μακραίωνης Ιστορικής Συνείδησης, χωρίς να έχουν την κουλτούρα να την υποστηρίξουν επιστημονικά. Το μεγαλείο του Ήθους του απλού ανθρώπου του λαού! Συνιστά μάλιστα κραυγαλέα αντίθεση η στάση του "πεπαιδευμένου" Καντακουζηνού, ο οποίος προτίμησε να διαβεί τον ποταμό Προύθο και να βρει καταφύγιο στη ρωσική ζώνη, χαρακτηριζόμενος ως "άνανδρος και προδότης" από τον ιστορικό Φιλήμονα. Καλά λέει ο μέγας ποιητής : ...με της καρδιάς το πύρωμα μετριέται και με το αίμα...

Με τη συνειδητή επίγνωση του επερχόμενου τέλους, τα παλληκάρια έφαγαν αντίδωρο αντί άρτου και έπειτα κοινώνησαν, κατά τον ιστορικό Διονύσιο Κόκκινο. Στη σφοδρή επίθεση των Τούρκων του Κεχαγιάμπεη, οι ρώσοι στρατιώτες έβλεπαν από την άλλη όχθη του Προύθου τον απίστευτο ηρωισμό των Ελλήνων με έκδηλο θαυμασμό. Ο αρχηγός τους Ζαμπανιώφ έλεγε αργότερα ότι "10.000 τέτοιους να είχε ο Υψηλάντης, θα μπορούσε να τα βάλει με 40.000 Τούρκους"! 

Ο Καρπενησιώτης αντιστάθηκε με συγκινητική αυταπάρνηση και στο τέλος αιμόφυρτος πέταξε τα πιστόλια του στο ποτάμι και όρμησε με το σπαθί του στον εχθρό. Σχεδόν όλοι οι Έλληνες έπεσαν νεκροί και μόνον ελάχιστοι τραυματισμένοι μεταφέρθηκαν στην άλλη όχθη.

Αξιολογώντας τη συγκεκριμένη μάχη ο ιστορικός Κόκκινος την ανάγει -με κριτήριο την ηρωική αντιμετώπιση ενός βέβαιου θανάτου- στο ύψος των μαχών στην Αλαμάνα και στο Μανιάκι. Επίσης, ο Ιω. Φιλήμων παραλληλίζει τον Καρπενησιώτη με τον Αθανάσιο Διάκο στο πατριωτικό πνεύμα και τη μεγάλη στρατιωτική καρδιά. Περίφημος είναι και ο σχετικός πίνακας του Γερμανού ζωγράφου Peter von Hess, που απεικονίζει τον Καρπενησιώτη να πολεμά αδάμαστος μέσα στον Προύθο (σ.σ. βλ. την εικόνα-προμετωπίδα του άρθρου).

Ασφαλώς ο Αθανάσιος Καρπενησιώτης είναι μια συμβολική μορφή και για τους σημερινούς χαλεπούς καιρούς. Υποδηλώνει την ανάγκη να εγκαταλείψουμε τον ανώφελο σπασμωδικό ακτιβισμό της... ρητορείας και να πιστέψουμε ότι είμαστε αυτοθέτουσες οντότητες και ότι όποιος δε θέλει να είναι το φερέφωνο του ισχυρού δεν αποδέχεται την εικόνα που προβάλλει αυτός για τον εαυτό του, υπονομεύει το πεπερασμένο Είναι του. Βέβαια η αντίδραση σήμερα, σε μια δημοκρατική κοινωνία, δεν μπορεί να απορρέει από την κάνη ενός όπλου, αλλά υπάρχει η μαζική συμπόρευση και διεκδίκηση μέσα από συλλογικότητες, σε άμεση διάδραση με τα λαϊκά στρώματα. Πολύ περισσότερο σήμερα που ο Πολιτισμός δίνει πολλές αφετηρίες για να επενδύσουμε στα ποιοτικότερα στοιχεία του εαυτού μας. Ίσως αυτό θα ήταν η ουσιωδέστερη τιμή στη μνήμη του Ευρυτάνα ήρωα Αθανασίου Καρπενησιώτη, μιας ευγενικής ψυχής που πέτυχε να δείξει σε όλους μας πόσο αξίζει να θέτουμε σε κίνηση τον αγώνα για τη χειραφέτηση της δικής μας potentia από την potestas της εξουσίας.

Κυριάκος Χήνας,  ιστορικός

άρθρο για το  blog "Ευρυτάνας ιχνηλάτης"