Καρπενήσι 1943 : σκηνές της καθημερινότητας από τη λεύτερη ανταρτόμορφη πόλη μας!

Φωτο: παρέλαση του Λόχου Διοίκησης της ΧΙΙΙ Μεραρχίας του ΕΛΑΣ
στην πλατεία Καρπενησίου

Μέσα σε συνθήκες φασιστικής κατοχής για ολόκληρη, σχεδόν, την υπόλοιπη Ελλάδα, κάπου εκεί στο ανταρτόμορφο Καρπενήσι - που από τον Απρίλη του 1943 έχει ήδη αποτινάξει το ζυγό του κατακτητή (βλ. αφιέρωμα "Ευρυτάνα ιχνηλάτη") και προετοιμάζεται για το μεγάλο Συνέδριο του ΕΑΜ Ρούμελης - η καθημερινή ζωή κυλά έντονη, με κίνηση και δημιουργική δράση σε μια κυριολεκτικά μεταμορφωμένη πόλη που αποπνέει ζωντάνια και αίσθηση ελευθερίας!

Επιβλητικοί αντάρτες στους δρόμους του Καρπενησίου, διανοούμενοι, πλήθος κόσμου που συρρέει στην κεντρική πλατεία και στους καφενέδες, καλλιτεχνικά δρώμενα στο γυμνάσιο, ελεύθερα τυπογραφεία εφημερίδων και... η μοιραία απερισκεψία ενός Γερμανού ναζί που τόλμησε να παραβιάσει "τα σύνορα" της Ελεύθερης Ελλάδας και να έρθει προκλητικά για... περαντζάδα (!) στο ανταρτοκρατούμενο Καρπενήσι!!! 

Απολαύστε τη σχετική αφήγηση με τη συναρπαστική γραφή του αείμνηστου Ευρυτάνα αντιστασιακού αγωνιστή Γεωργούλα Μπέικου - βλ. "Ευρυτάνα ιχνηλάτη", μέσα από ένα επιλεγμένο απόσπασμα από το δίτομο εμβληματικό έργο του με τίτλο : "Η λαϊκή εξουσία στην Ελεύθερη Ελλάδα,  εκδ. Θεμέλιο 1979. Η κεντρική φωτογραφία (Καρπενήσι 1-5-44) προέρχεται επίσης από το ανωτέρω βιβλίο του Γ. Μπέικου. Διατηρήθηκε η ορθογραφία του πρωτοτύπου.

---------------------------

Στις αρχές απ' το τρίτο δεκαήμερο του Αυγούστου 1943 βρέθηκα στο Καρπενήσι.

Πολύν καιρό που δεν είχα πάει εκεί. Σχεδόν πάνω από χρόνο. Όσο το κατείχανε οι Ιταλοί, δεν πήγα. Μετά την απελευθέρωσή του, είναι τούτη η πρώτη μου επίσκεψη.

Αν υπολογιστεί, ότι σε λίγες μέρες εδώ θ' άρχιζε συνέδριο του ΕΑΜ Ρούμελης, τότε πρέπει στο επικείμενο τούτο γεγονός να χρωστιέτανε η παρουσία μου στο Καρπενήσι.

Απ' την πρώτη στιγμή μου φάνηκε πολύβοη η αλλοτινή ήσυχη πολιτειούλα. Μου δημιούργησε μια αίσθηση "κοσμοπολιτισμού". Πολύς κόσμος έδειχνε ξενόφερτος - ντύσιμο, περπατησιά, μορφή. Γενικά οι άνθρωποι ήσανε φουριόζικοι, όσο και γεμάτοι φροντίδες. Αλλά και τα καφενεία παλιού καιρού γεμάτα, ιδιαίτερα οι καρέκλες τους στα πεζοδρόμια. Προσφέρανε "καφέ" σκέτο ροβυθάκι ή κριθάρι με ζαχαρίνη. Το "τσιπράκι" ντόπιο, προπολεμικό. Μπορούσες να πιάσεις μια καρέκλα χωρίς να παραγγείλεις και τίποτα- το διαπίστωσα την ίδια μέρα του ερχομού μου.

Αντάρτες και παλιού τύπου, με γενειάδες και σταυρωτά φυσεκλίκια, αλλά και "εκμοντερνισμένοι", μάλιστα ολοφάνερα οι πιο πολλοί τούτοι, πηγαινοερχόντανε. Μερικοί κάνανε και τον περίπατό τους στην πλατέα - καλοβαλμένοι στις στρατιωτικές τους στολές, ξουρισμένοι, κάθε άλλο παρά "λεροί" - πρόοδος. 

Εδώ στο Καρπενήσι θα διαβάσω τις μέρες αυτές στην "Αντάρτικη Ζωή", όργανο του προ ημερών μόλις Γενικού Αρχηγείου Ρούμελης, "παράπονο" των ανταρτών κι αντίδραση ενάντια στην εκστρατεία για την... αποκαθήλωση της αντάρτικης γενειάδας. Οι εναντίον της γενειάδας "τα βάζουν με τις τρίχες", έγραφε η ανταρτοεφημερίδα.

Εντυπωσιακή, τουλάχιστο σ' εμένα, ήτανε η παρουσία αξιωματικών με στολή από χακί καμπαρντίνα, μπότες κι άστρα...

"Καπλάνης" (Σπύρος Γκούβας) και "Θρύλος" (Θανάσης Ελεφάντης)  

Ευρυτανία 1943

Κυκλοφορούσανε και μερικά φορτηγά αυτοκίνητα σωστό θαύμα και για την εποχή και για το αντάρτικο - η βενζίνη ήτανε το πιο δυσεύρετο είδος, γιαυτό και το αξιολογότερο στη μαύρη αγορά, "άξιο" να τ' αποθανατίσει η "λαϊκή" μούσα της εποχής: " Βενζίνες και πετρέλαια εμείς τα κυνηγούσαμε...", ραψωδούσε ο μαυραγορίτης της πιάτσας, όπως και το "θα σαλτάρω, θα σαλτάρω, τη ρεζέρβα θα σου πάρω..."  Γιατί και τα ελαστικά των αυτοκινήτων είχανε πάρει πολύ "απάνω".

Δυό γερμανικές μοτοσυκλέτες με σάιντ κάαρ, που τις οδηγούσανε αντάρτες, μπαινοβγαίνανε στην πλατέα κροτοβολώντας διαολεμένα. Η μιά ήτανε στη διάθεση Μανιάτη, που, ως την ώρα, "έφερνε τα πρώτα" εδώ. 

Λάφυρο η μιά σε μια μάχη με Γερμανούς, δώρο... εξ ουρανού η άλλη. Απ' τα "παράδοξα" του πολέμου, αλλά και "μαρτυρία" για το εδραιωμένο αίσθημα ασφάλειας της ελεύθερης Ρούμελης και ταυτόχρονα"δείγμα" επικίνδυνης ξεγνοιασιάς και χαλαρής επαγρύπνησης. 

Να το περιστατικό, που θα ήτανε για ξεκάρδισμα στα γέλια, αν δεν συμπεριείχε και ανθρώπινη τραγωδία.

Ένας Γερμανός μοτοσυκλετιστής, έχοντας αποστολή για Δομοκό, ήρθε όχι μόνο το δρομολόγιό του λάθος μα και τη ζωή του, όπως θα 'λεγε κι ο ποιητής, χωρίς να μπορεί ν' αλλάξει μήτε το ένα, μήτε την άλλη! Βγήκε στην οδική αρτηρία προς Καρπενήσι κι έβαλε φουλ! Βλέπετε, ο φασισμός κατάφερε να βγάλει από έναν πολιτισμένο λαό, όπως ο γερμανικός, απίθανους εγκληματίες, αλλά και από ευφυείς ανθρώπους, όπως οι Γερμανοί κατά κανόνα, άγαρμπους μπουνταλάδες. Ένας τέτοιος... αγέρωχος μπουνταλάς κατά τα φαινόμενα ήτανε κι ετούτος, που δε νοιάστηκε δεκάρα, δεκάδες χιλιόμετρα, που τον πάνε οι ρόδες του. Πάταε γκάζι και τράβαε άναυλος για την αντίπερα όχθη της Αχερουσίας! Πέρασε αεροδυναμικός το Λιανοκλάδι, έκοψε το μάτι του κάτι Γερμανούς απ' τη φρουρά του σιδηροδρομικού σταθμού, σιγουρεύτηκε για το φίλιο του εδάφους, μπήκε στην Ελεύθερη Ελλάδα.

Ούτε σε χωριό, ούτε στην Μακρακώμη τον σταμάτησε κανένας. Ούτε που τον αντιληφθήκανε. Τα Κ.Π. (Κέντρα Πληροφοριών) είχανε πάρει τον τρισμακάριο εξαιτίας του υπνωτικού της σιγουριάς για το απαραβίαστο της Ελεύθερης Ελλάδας από μεμονωμένους ή ολιγάριθμους εχθρούς.

Ο Γερμανός φουλαριστός πέρασε και τα Διπόταμα κι ανηφόρισε κυκλογυρίζοντας τα Κάψια, καβατζάρισε τον αυχένα του Βελουχιού και μ' εκατό και πάνω χιλιόμετρα την ώρα σφεντόνα για το Καρπενήσι, εισόρμησε στην πλατέα, σα να 'μπανε, ο ερίφης, στον... όρχο του! Βρέθηκε στη στιγμή κυκλωμένος από κατάπληχτους αντάρτες και λαό, που τον ξεπεζέψανε κατάπληχτο κι αυτόν κι ως να πει κίμινο...

Λιθογραφία εποχής-ΕΑΜ
του Κώστα Γραμματόπουλου

Τώρα η μοτοσυκλέτα στάθμευε μπροστά στο επιβλητικό τουριστικό ξενοδοχείο των Αφών Πριόβολου "Ο Τυμφρηστός", που είχε παραχωρηθεί για τις ανάγκες του Αγώνα και στέγαζε τα Γραφεία των οργανώσεων της Ρούμελης, χρησιμεύοντας και για διαμονή μερικών στελεχών, όπως, λ.χ., του Μανιάτη και άλλων.

Πέρα, στην άκρη της πόλης, στο κτίριο και το προαύλιο του γυμνασίου έβραζε ο τόπος - εδώ ήτανε η έδρα της ΧΙΙΙ Μεραρχίας του ΕΛΑΣ, όπως ακριβώς αυτόν τον καιρό, ονομάστηκε κι αναδιοργανώθηκε το Γενικό Αρχηγείο Ρούμελης.

Φέρνοντας μια γύρα το διδακτήριο, έπεσε το μάτι μου και στα ισόγεια, που χρησιμεύανε άλλα για αποθήκες κι άλλα για τη "σουηδική" των μαθητών, όταν ο καιρός δεν την επέτρεπε στο ύπαιθρο. Τώρα στεγαζόντανε εδώ τα συνεργαζόμενα της Μεραρχίας - αρβυλοποιεία, ραφεία, πλεχτήριο, συνεργείο επισκευής οπλισμού. Με εντυπωσίασε η ποσότητα των δερμάτων - σολόδερμα και βακέτα - που είδα εδώ σωρούς, καθώς και ογκωδέστατα τόπια από ύφασμα ερέας χακί για στρατιωτικές στολές. Ανέβηκα και στις αίθουσες. Στη μεγάλη, των τελετών δεν μπόρεσα να μπω, γιατί εκείνη τη στιγμή έκανε τις τελευταίες του πρόβες ένας ερασιτεχνικός θίασος του Καρπενησιού - θα ανέβαζε "Αντιγόνη".

Αίσθηση μου προκάλεσε τούτο το "άλλο" Καρπενήσι. Με συνεπήρε, μπήκα να το "χαζέψω", δεν τράβηξα να βρω μήτε Μπακόλα, μήτε κανέναν άλλο.

Ώσπου απόστασα να γυροφέρνω, άγνωστος μέσα σε τόσον άγνωστο κόσμο, νιώθοντας και κομμάτι σαν χωριάτης που πρωτόπεσε στην πρωτεύουσά. Γύρισα στην πλατέα, στο καφενείο του "Τυμφρηστού", ελπίζοντας να βρω καμιά καρέκλα. Άδεια, μήτε μια! 

Τράβηξα κατά την είσοδο του ξενοδοχείου, ένας αντάρτης με γενειάδα  μισοξαπλωμένος σε ψάθινη πολυθρόνα ξεκοκάλιζε μιάν εφημερίδα. Είδα τον τίτλο της "Ρούμελη". Πρώτη φορά έβλεπα τέτοιο έντυπο. Ρώτησα το συναγωνιστή που θα μπορούσα να βρω ένα φύλλο. Έκανε μια κίνηση του χεριού, χωρίς να σηκώσει και τα μάτια απ' το διάβασμα, και με τον αντίχειρα μου 'δειξε πάνω από τον ώμο του πίσω την εσωτερική σκάλα του ξενοδοχείου λέγοντάς μου βαριεστημένα και με μια βάση να με ξεφορτωθεί: "τρίτος όροφος".

Στον τρίτο όροφο ανακάλυψα σε μια πόρτα δωματίου κολλημένο τον τίτλο της εφημερίδας, κομμένον από έντυπο "Ρούμελη". Χτύπησα, μπήκα. Το δωμάτιο, απ' όπου είχε παρθεί το κρεβάτι, μετατράπηκε σε γραφείο. Τραπέζι, καρέκλες, έντυπα, δημοσιογραφικό χαρτί στις γωνιές. Δυό ή τρεις συναγωνιστές ήσανε εκεί με τη μύτη χωμένη στα χαρτιά. Παρακάλεσα για ένα φύλλο, ένας τους μού έδειξε, χωρίς λόγια, μια στοίβα φρεσκοτυπωμένες εφημερίδες (...)

Η περίφημη αντιστασιακή εφημερίδα "Ρούμελη" - ΑΣΚΙ

blog "Ευρυτάνας ιχνηλάτης"

Τ' ουρανού τα θάματα!

"(...) Ο Φάνης άνοιξε τα μάτια του. Από κάποιες τρύπες της καλύβας βλέπει ουρανό και καταλαβαίνει πως είναι ακόμη νύχτα. 

Μα δυσκολεύεται να κοιμηθεί άλλο. Ντύνεται και γλιστράει έξω από την καλύβα· θέλει να δει τη νύχτα στο δάσος. 

Κάθισε εκεί απέξω καταγής.

Πρώτη φορά είδε τόσο βαθύ ουρανό. Πόσα άστρα! Ήταν σαν αμέτρητο χρυσό μελίσσι, που χύθηκε ψηλά κι έβοσκε. 

Άστρα πολλά εδώ, άστρα λίγα παρακάτω. Κάπου δυο μαζί. Κάπου ένα μοναχό, σαν ξεχασμένο. Πέντ’ έξι άστρα μαζί, σαν κλαράκι. Νάναι η πούλια;

Στη μέση τ’ ουρανού, από πάνω από το Φάνη, ένα λευκό ποταμάκι χυνόταν ήσυχα από το βοριά στο νότο· κυλούσε μυριάδες μικρά άστρα, λευκά σαν ανθούς.

Μέσα στο δάσος αμέτρητοι γρύλοι τραγουδούσαν κι έλεγαν όλοι το ίδιο τραγούδι. 

Από πέτρες, από τρύπες της γης έβλεπαν την αστροφεγγιά οι μικροί τραγουδιστάδες και την κελαηδούσαν. 

Κι ύστερα ακούστηκαν μακριά τα κουδούνια των κοπαδιών. Είναι οι βλάχοι. Δικό τους θα είναι το μεγάλο κοπάδι, πού βόσκει. 

Άκου πόσα κουδούνια!... Μικρά, μεγάλα, ψηλά, βαθιά, γλυκά, βραχνά. Κουδουνίσματα πολλά όπως τ’ άστρα, όπως ο γρύλοι.

Κι έξαφνα ένα πράσινο άστρο, σα να ήταν πολύ χαρούμενο, άναψε, χύθηκε ανάμεσα στ’ άλλα και χάθηκε…..

Τι ωραία νύχτα.

Ο Φάνης ένιωσε ψύχρα και μπήκε μέσα να πλαγιάσει. Μα και σκεπασμένος έβλεπε την αστροφεγγιά. 

Του φαίνονταν όλα εκείνα τ’ άστρα δικά του. Κανένας από τους άλλους δεν τα είχε δει.

Αποκοιμήθηκε ακούγοντας τα κουδούνια."

(Απόσπασμα από το εμβληματικό αναγνωστικό «Τα ψηλά βουνά» του σπουδαίου Ευρυτάνα λογοτέχνη Ζαχαρία Παπαντωνίου. Ήταν το πρώτο αναγνωστικό που γράφηκε στη δημοτική γλώσσα εν έτει 1918)

blog "Ευρυτάνας ιχνηλάτης"

"Δώστε τη χούντα στο λαό"

 

Νοέμβρης 1974

Ενας (+) χρόνος μετά από εκείνη τη ματωμένη νύχτα...

Πρώτη επέτειος του Πολυτεχνείου σε "συνθήκες δημοκρατίας".

Κάπου στην οδό Πατησίων ένα μικρό Ευρυτανόπουλο, δεν θα 'ναι παραπάνω από εννιά χρονών, στέκει στο πεζοδρόμιο, ανάμεσα στο πλήθος.

Κρατά σφιχτά το χέρι του πατέρα του και παρατηρεί με δέος την εικόνα που ξετυλίγεται μπροστά του, με χρώματα, τραγούδια και... κόκκινα γαρύφαλλα!

Χιλιάδες άνθρωποι προχωρούν μαζί, σαν ενα τεράστιο ποτάμι που αργοκυλά κατακλύζοντας τα πάντα! Πρώτη φορά στη ζωή του ο μικρός βλέπει τόσους ανθρώπους μαζεμένους...

Πρόσωπα γεμάτα ορμή, ενθουσιασμό, λευκά πανό με κόκκινα γράμματα, κόκκινα πανό με άσπρα γράμματα, παντού κυριαρχεί το κόκκινο! Σαν το αίμα των παιδιών που πριν από ένα χρόνο πότισε τους δρόμους ..

"Ο λαός δεν ξεχνά, οργανώνεται νικά",  "Φονιάδες των λαών Αμερικάνοι", "ΕΣΑ, ΕΣ-ΕΣ, βασανιστές", "Εμπρός στον δρόμο που χάραξε ο Νοέμβρης" ...

Στα παιδικά του μάτια, όλα φαντάζουν παράξενα, ανεξήγητα... Κάτι άκουγε σε χαμηλόφωνες συζητήσεις στο σπίτι για τους δολοφόνους της χούντας, για τους ήρωες του Πολυτεχνείου, αλλά πολύ λίγα καταλάβαινε και κανείς δεν του εξηγούσε παραπάνω...

Ξαφνικά, όλο μαζί εκείνο το πλήθος, λες κι ήταν συνεννοημένο, αρχίζει να φωνάζει ένα αλλιώτικο σύνθημα, με μια φωνή, χτυπώντας ταυτόχρονα παλαμάκια στο ρυθμό :

"Δώστε τη χούντα στο λαό"!

Όλοι το φωνάζουν, όλοι! Και στο δρόμο και από τα πεζοδρόμια!

Ξάφνου ο μικρός νοιώθει το χέρι του να λύνεται από την παλάμη του πατέρα του.

Γυρίζει και τον κοιτάζει... χτυπά κι εκείνος παλαμάκια φωνάζοντας :

"Δώστε τη χούντα στο λαό". 

Πρώτη φορά το παιδί βλέπει τον συνήθως λιγομίλητο πατέρα του να είναι τόσο εκδηλωτικός!

Δεν χρειάζεται κανείς να εξηγήσει τίποτε άλλο στο μικρό Ευρυτανόπουλο.

Χωρίς να το καταλάβει, πιάνει τον ευατό του να χτυπά ρυθμικά τα χέρια του...

ΔΩΣΤΕ ΤΗ ΧΟΥΝΤΑ ΣΤΟ ΛΑΟ!!!

(47 χρόνια πριν...)

blog "Ευρυτάνας ιχνηλάτης"

Η Βιβλιοθήκη και η Σχολή του Προυσού

Παρουσιάζουμε τμήμα παλαιάς εκτενούς εργασίας του αείμνηστου προοδευτικού Ευρυτάνα λόγιου Πάνου Βασιλείου (1898-1985) υπό τον γενικότερο τίτλο "ΤΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΠΡΟΥΣΟΥ (ένα θρυλικό Χριστανικό μνημείο της Ρούμελης)". 

Το κείμενο χρονολογείται 56 χρόνια πριν (1965) και προέρχεται από το ετήσιο περιοδικό "Ρουμελιώτικο Ημερολόγιο", το οποίο διηύθυνε ο επίσης Ευρυτάνας διανοούμενος Δημήτριος Σταμέλος.

Το εν λόγω τμήμα που ιχνηλατήσαμε και επιλέξαμε να σας παρουσιάσουμε μέσα από τις ηλεκτρονικές σελίδες του "Ευρυτάνα ιχνηλάτη" αφορά ειδικότερα τη Βιβλιοθήκη και τη Σχολή της Μονής Προυσού.

Διατηρήθηκε η ορθογραφία του πρωτοτύπου.

Ιδού:

------------------------------

------------------------------

Η ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΟΥ (ΠΡΟΥΣΟΥ)

Από το "Παρεκκλήσι" ανοίγοντας μια πορτούλα με το φως φαναριού, ανεβαίνουμε τα 30 σκαλοπάτια μιας στενής λίθινης σκαλίτσας και σε λίγο βρισκόμαστε πάνω απ' αυτό, σ' ένα στενόχωρο δωματιάκι-κρυψώνα, σφηνομένο στο βράχο. 

Εκεί μέσα παλιότερα υπήρχε πλούσιο έντυπο και χειρόγραφο υλικό από το οποίο, παρ' όλες τις κατά καιρούς δικαιολογημένες ή μη απώλειές του, απόμεινε αρκετό και λίαν ενδιαφέρον για τους σύγχρονους ερευνητές.

Στα 1940 εμέτρησα 500 περίπου τόμους βιβλίων και κωδίκων από τους οποίους στα 1951 απόμειναν τόμοι 288 εντύπων και 70 κωδίκων.

Ο χρόνος που αρχικά ιδρύθηκε η Βιβλιοθήκη δεν μας είναι γνωστός μιά και αρκετά από τα γενικώτερα βασικά χρονολογικά ενδιαφέροντα του μοναστηριού καλύπτονται από τον πέπλο της άγνοιας. Όμως είμαστε υποχρεωμένοι να παραδεχτούμε ότι η Βιβλιοθήκη τούτη πρέπει να πρωτοϊδρύθηκε τουλάχιστο από τότε που λειτούργησε στο μοναστήρι σχολείο ελληνικών γραμμάτων, που και αυτού η χρονολογική τοποθέτηση μάς είναι άγνωστος. Πάντως, έχοντας υπ' όψη μερικά στοιχεία, θα μπορούσε να πιθανολογήση κανείς, ότι η συγκρότηση της Βιβλιοθήκης ανάγεται γύρω στο πρώτο ήμισυ του 17ου αιώνα, οπότε θα πρέπει να λειτουργούσε και εις τον 42 κώδικα (σελ.4) του μοναστηριού αναφερόμενο ως "έκπαλαι εις το μοναστήριον τούτο λειτουργούν σχολείον των Ελληνικών Γραμμάτων της Ρούμελης"

Στα 1814 η Βιβλιοθήκη του μοναστηριού επλουτίσθη με 252 βιβλία κλπ, που πρόσφερε ο Κύριλλος Καστανοφύλλης "εις μνημόσυνο του  εαυτού γεννητόρων Δημητρίου και Στάμως και των αυταδέλφων του Γεωργίου, Ιωάννου, Αγόρως και Χάιδως" και που κατεγράφησαν στις σελ. 847-848 του υπ. αριθ. 42 κώδικα του μοναστηριού. 

Ύστερα από το 1814 ο πρώτος γνωστός αξιόλογος απογραφέας και οργανωτής της βιβλιοθήκης αυτής, που διετέλεσε και ηγούμενος του μοναστηριού ως το 1823, ήταν ο Καστανιώτης Κύριλλος Καστανοφύλλης. Σαυτόν οφείλεται και η αντιγραφή μερικών σιγιλλίων πατριαρχικών γραμμάτων για την περίπτωση απωλείας ή καταστροφής των πρωτοτύπων. 

Αξιοσημείωτο είναι το ότι έκτοτε δεν πάρθηκε καμμιά μέριμνα πλουτισμού της βιβλιοθήκης ή τουλάχιστον ασφαλούς διαφυλάξεως και προστασίας αυτών που υπήρχαν βιβλίων και λοιπών πολύτιμων αντικειμένων και, το σπουδαιότερο, της συγγραφής και δημοσιεύσεως νέου γενικού καταλόγου, εργασία που, αν γινόταν πρωτήτερα θα απέκλειε την ευχέρεια "απωλείας" πολύτιμων εντύπων και χειρογράφων. 

Δεύτερη πλημμελής καταγραφή μόνο 59 κωδίκων έγινε από τον καθηγητή του Γυμνασίου Αγρινίου Ι. Τέντε στα 1909. 

Τρίτη καταγραφή ή μάλλον απογραφή των υπαρχουσών στο μοναστήρι εν γένει περιουσιακών στοιχείων, εγινε στα 1951 από τους Γρηγ. Νταβαρίνον γυμνασιάρχη και Ανδρέα Τσαπέρα δημοδιδάσκαλο που είναι άξιοι κάθε επαίνου για την εργασία τους αυτή πολυ περισσότερο, γιατί εδημοσίευσαν σε ειδική μονογραφία τους εκτός πλείστων αφορώντων τα ιστορικά του μοναστηριού και Καταλόγους των υπαρχόντων βιβλίων, χειρογράφων, ιερών κειμηλίων και σκευών. Περί του έργου αυτού βλπ. κριτικό σημείωμά μου στο π. "Φθιώτις" Λαμία 1958 Νο 13 σελ.62-67.

Τα αποτελέσματα της τρίτης αυτής καταγραφής ήσαν τα εξής:

α) Έντυπα:

Θεολογικά      τόμοι   155     έργα   136

Φιλολογικά       >>       50       >>      34

Ιστορικά            >>      50        >>      34

Γεωγραφικά.     >>        7        >>        5

Νομικά.             >>      18        >>      15

Μαθηματικά.     >>        3        >>       3

Φυσικά.              >>       5        >>       4

Σ ύ ν ο λ ο ν        >>   288        >>    231

Τα ανωτέρω έντυπα εξεδόθησαν από το 1638 (Καινή Διαθήκη σε απλήν διάλεκτο δια του μακαρίτου κυρίου Μαξίμου του Καλλιπολίτου εν έτει 1638) ως το 1927 χωρίς έκτοτε να αγορασθή ούτε ένα βιβλίο ούτε θεολογικό. 

Σημειώνουμε χάρη των ερευνητών ότι τα έντυπα που αναφέρονται στην τελευταία (1951) καταγραφή τυπωθήκανε στις πόλεις: Βενετία (κατά το πλείστον), Λειψία, Βουκουρέστι, Παρίσι, Αμστελόδαμο, Μόσχα, Βραϊσκόπφ, Γιάσι, Βιέννη, Αλεξάνδρεια, Ιεροσόλυμα, Κωνσταντινούπολη, Αθήνα, Τρίπολη, Ζάκυνθο, Αλεξανδρούπολη, Σύρο και Αίγινα.

β) Χειρόγραφα: Ο Τέντες στα 1909 κατέγραψε, καθώς ειπώθηκε, 59 μόνο κώδικες. Στην καταγραφή του 1951 βρέθηκαν 72 κώδικες από τους οποίους θα πρέπει να αφαιρεθή ο υπ' αριθ. 41, γιατί αναφέρεται χωρίς να ευρεθή, επίσης ο υπ' αριθ. 72 ως άχρηστος λόγω φθοράς του και ένας ακόμη κώδικας με κυριλλική γραφή για την αξία του οποίου έγραψε ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Ι. Παπαδόπουλος. Κι' αυτός ο κώδικας παραδόξως χάθηκε. Δέουσα περιγραφή των ανωτέρω κωδίκων, δυστυχώς, δεν έγινε μέχρι σήμερα. Εν τούτοις και και μόνη η δημοσιευθείσα απογραφή των καθώς και των βιβλίων, των ιερών κειμηλίων και σκευών του μοναστηριού, εξασφαλίζει πλέον (από το 1957 και πέρα) την πολύτιμη αυτή κληρονομιά των περασμένων από "απώλεια" ή... καταστροφή των.

Η   Σ Χ Ο Λ Η  ΤΟΥ :

Ανεξάρτητα από όσα έφερε ως εμάς η παράδοση, και μόνο η ύπαρξη μιας τόσο πλούσιας βιβλιοθήκης δείχνει ότι το μοναστήρι αυτό κάποτε, σε χρόνια δεινής σκλαβιάς, λειτούργησε Σχολή, ασφαλώς για ανώτερη μόρφωση των ελληνόπουλων. Δεν είναι γνωστό ποιοί βιβλιόφιλοι πήραν τη μέριμνα για τη συγκέντρωση μιας τόσο πλούσιας (έστω και με το υλικό που απόμεινε) βιβλιοθήκης.

Όμως προεπαναστατικά στον Κύριλλο Καστανοφύλλη (1813 κι' έπειτα) αν δεν οφείλεται εξ ολοκλήρου η προσπάθεια για την επαναλειτουργία της Σχολής στο καινούργιο που χτίστηκε στους Αγίους Πάντες διώροφο οίκημα (1819), η οργάνωση και ο εμπλουτισμός της βιβλιοθήκης της εξ ολοκλήρου οφείλεται στο άξιο τούτο πνευματικό τέκνο της Καστανιάς.

Σκοτάδι σκεπάζει την όποια δράση Σχολείου στο μοναστήρι από τον 13-18 αιώνα. Ίσως θάταν κανείς κοντά στην αλήθεια αν υποστήριζε τη λειτουργία σχολείου ή μάλλον επαναλειτουργία, στα μισά του 18ου αιώνα χάρη στη δραστήρια επέμβαση του μεγαλύτερου των διαφωτιστών του υπόδουλου ελληνικού λαού, του θρυλικού Κοσμά του Αιτωλού (1714-1779). Και πρόσθεσα επαναλειτουργία, γιατί δεν μπορώ να φαντασθώ ανυπαρξία Σχολείου σε τόπο από κάθε άποψη κατάλληλο για ένα τέτοιας αξίας και σημασίας μορφωτικό σκοπό καθώς ηταν, η διδασκαλία των ελληνικών γραμμάτων στα χρόνια της τουρκοκρατίας.

Δυστυχώς δεν υπάρχει κανένα γνωστό στοιχείο που ν' αναφέρει όνομα δασκάλου ούτε για τα παλιά, ούτε για τα νεώτερα χρόνια, ούτε κατι σχετικό με τη δράση του σχολείου του μοναστηριού εκτός από μια φράση γραμμένη στον υπ' αριθ. 42 (σελ. 4) κώδικα του μοναστηριού συμφωνα με την οποία θα "έπρεπε να διατηρήση το έ κ π α λ α ι   ε ι ς  τ ο  μ ο ν α σ τ ή ρ ι ο ν   τ ο ύ τ ο  λ ε ι τ ο υ ρ γ ο ύ ν (αντί λειτουργήσαν) σχολείον ελληνικών γραμμάτων της Ρούμελης".

Εκείνο που γνωρίζουμε από στοιχεία αναμφισβήτητα είναι η επιτυχημένη προσπάθεια του προοδευτικού επισκόπου Λιτζάς και Αγράφων Δοσίθεου (1819) μαζί με τον Κύριλλο Καστανοφύλλη και άλλους του μοναστηριού τροφίμους και μερικούς κατοίκους του Προυσού (χωριού) για την διενέργεια εράνου με το προϊόν του οποίου χτίστηκε το ακόμη υπάρχον τριώροφο οίκημα της Σχολής κοντά στο κοιμητήρι του μοναστηριού στη θέση Άγιοι Πάντες, που δεν λύγισε καθόλου στου χρόνου τα σκληρά χτυπήματα.

Η Σχολή αυτή λειτούργησε, σύμφωνα με έγκυρα στοιχεία, ως το τέλος του 1825.

Σε συνέχεια αναφέρεται ότι σοβαρόν κληροδότημα με πλουσιώτατη βιβλιοθήκη αφήκε στο σχολείο πια του χωριού Προυσός ο Προυσιώτης καθηγητής των ελληνικών γραμμάτων στο Λονδίνο Αναστ. Αγαθείδης (1794-1882), με δωρεά του οποίου χτίστηκε και το ημιγυμνάσιο Προυσού που κατέρρευσε τελευταία για να ξαναχτιστή το 1961 με δαπάνη του Χριστόφορου Κατσάμπα, ο οποίος επλούτισε και τη γυμνασιακή βιβλιοθήκη.

ΥΓ (Ευρ. ιχν.) : Μπορείτε, επιπλέον, να δείτε και ένα πλήρες αφιέρωμα για το Μοναστήρι του Προυσού, από το blog μας, κλικάροντας  Ε Δ Ω

blog "Ευρυτάνας ιχνηλάτης"

Ο τσοπάνης

 

φωτο Σπύρος Μελετζής : Η οικογένεια Σαλαγιάννη
(στ' Άγραφα)

Ο βασιλιάς του βουνού και του λόγγου. Ο άρχοντας της φύσης. Ο πιστός της ερωμένος που ξέρει ως και το τελευταίο της τσαλιμάκι.

Ζει κοντά στις δροσερές βρυσούλες και στις φωληές των αγριοπουλιών. Απ' το τραγίσιο καπί περνά κι η χιονούρα του κουτσοφλέβαρου και η μαγιάτικη δροσιά. Έχει ελατόκλαρα για στρώμα την πέτρα για προσκέφαλο και σκέπασμα την κάπα.

Ευτυχισμένος; Δυστυχισμένος; Να μια περίπτωση που δεν ορκίζεσαι πως μπορείς να δώσεις τη σωστή απάντηση.

Λεβέντης εροβόλαγεν

από ψηλή ραχούλα.

Ας πάμε λοιπόν για λιγο κοντά του στα ψηλά βουνά εκεί που περνάει τον καιρό του μακριά απ' τη μασκαρεμένη και ακατανόητη γι αυτόν εθιμοτυπία.

Ανοιχτόκαρδος. Με το γέλιο στο στόμα, με το αστείο και το κέφι. Τον ανταμώνεις στο διάσελο και σε σταυρώνεις ντε και καλά διψασμένος για κόσμο να του πεις δυό κουβέντες. Δε μπορείς να τ' αρνηθείς. Τον πόνο της ερημιάς κουβαλάει μαζί του! Ακουμπά την κοντόκαπα στην τούφα και ξαπλώνει, δα σε πολυθρόνα, βγάνει την καπνοσακούλα με τα ροκόφυλλα. Τυλίγει μια τσιγάρα. Τραβάει βαθειά τον καπνό μ' ευχαρίστηση και σε κοιτάει με τα λαμπερά του μάτια.

-Τι χαμπέρια κουμπάρε;

Τον κοιτάς από τον τσαμπά ως τα νύχια. Ολογέλαστος. Κι όμως, το δείχνουν τα τρύπια γουρνοτσάρουχα, ο παλιοτροβάς με το καλαμποκίσιο ψωμί, τη μπομπότα, - που καλά καλά δεν τη χορταίνει- το κλουτσοτύρι, η χιλιομπαλωμένη πατατούκα του. Δυστυχισμένος; Δε μπορώ να το υποστηρίξω. Ίσως, για έναν που βλέπει τη ζωή παραόξω απ' το μαντρί και δε βλέπει τη δυστυχία παρά στη στερφογαλιά, τα πράματα νάναι αλλιώς. Ποιος ξέρει!

Στον Παρνασσό, μολογάει ένας φίλος μου γεωπόνος, όταν ρωτήθηκε ένας γέρο τσομπάνος από κάτι διανοούμενους που γυρίζανε στο βουνό "είσαι ευχαριστημένος παππού" αυτός ξένοιαστος απάντησε: Τι μου λείπει, σάματις δεν έχω να φάω, για δεν έχω να πιώ, για δεν έχω να κοιμηθώ!

Αυτός ζει πάντως περισσότερα χρόνια από σένα αναγνώστη μου, αναπνέοντας τουλάχιστο καθαρό αέρα.... Παληό κόκκαλο λένε... Στέριο κόκκαλο...

Φυλάει ζα δικά του ή ξένα. Μολογάνε για τσοπαναρέους των μεγαλοτσελιγκάδων πως ειναι πάππου προσπάπ'...

Παιδεύεται όλη η φαμελιά τους μέρα-νύχτα. Άλλος στα γαλάρια. Άλλος για κλαρί και για κισσό. Άλλος τ' αποκομμένα. Τα μικρότερα παιδιά στο μπισίκι ή στην πρωτότυπη κούνια, ανάμεσα σε δυο δέντρα ή στ' ανάποδα γαϊδουροσάμαρο.

φωτο: Κώστας Μπαλάφας

Λένε πως τα χιλιοτραγουδισμένα βουνά, τα στολισμένα με έλατα και καταπράσινα χορτάρια, που τα ζωντανεύει η φλογέρα του τσοπάνη, τα κυπροκούδουνα των ζώων και τα γαυγίσματα των σκύλων είναι η μόνιμη πατρίδα των βλάχων. Μα τότε τι γίνεται η δεύτερη πατρίδα τους, τα  ξεχειμαδιά, που περνάνε το μισό χρόνο; Α! Αυτό δεν το γράφουν στα χαρτιά τους και δε θέλουν να το θυμηθούν. Όσοι απ' τους βλάχους παίρνουν το μεγάλο δρόμο για τη Λειβαδιά, τη Θεσσαλία και τ' άλλα καμποχώρια της Ρούμελης που είναι τα ξεχειμαδιά, σ' ένα πολυήμερο και βασανισμένο ταξίδι.ε τις βροχές και το κυνηγητό των αγροφυλάκων, με γέρους ογδοντάρηδες και γυναίκες φορτωμένες "σέια", καμιά φορά τη σαρμανίτσα με το παιδί, το κάνουν ξώκαρδα, από ανάγκη. Ταιριάζει το τραγούδι τους εδώ:

.......................

Σαν τι κακό απόχουμε εμείς οι μαύροι βλάχοι;

Το καλοκαίρι στο βουνό και το χειμώνα κάτω.

Κι' αν αρρωστήσει και κανείς, στο δρόμο τον αφήνουν.

Κι εκει που το χειμώνα στα χειμαδιά τους δερνει το δρολάπι, τους πνίγει η λασπούρα και ξεποδαριάζονται οι γυναίκες τους να πουλάνε χόρτα και ξύλα στην πόλη, αγναντεύουν απ' τον κάμπο τα ψηλά βουνά και λένε το τραγούδι:

................................

Λυώστε τα χιόνια γρήγορα να χορταριάσ' ο τόπος, να βγουν οι βλάχοι στα βουνά, να βγουν κι οι βλαχοπούλες..

φωτο: Σπύρος Μελετζής

Τ' άι Γιωργιού, όταν η γη ντυθεί στα καταπράσινα, αρχίζει η επιστροφή.

Η άνοιξη είναι και για τον τσοπάνη διπλή χαρά. Με το κελάιδημα των πουλιών βόσκουν στις πλαγιές τα πρόβατα το πλούσιο χορτάρι, βελάζουν και παίζουν χαρούμενα τ' αρνάκια κι αχολογάν οι ρεματιές απ' τη φλογέρα του. Λένε, πως παίζει τη φλογέρα ο τσοπάνης για να βόσκουν καλύτερα τα πράματα (τα ζωντανά).

Φιλόξενοι είναι οι βλάχοι, όσο δεν παίρνει. ο ξένιος Ζευς σ' έστειλε στο βουνήσιο τους κονάκι. Σαν τους επισκεφτείς εκεί, τρως άφθονο γάλα με ξύλινο χουλιάρι και μεγάλα κομμάτια χλωροτύρι κι αν είσαι της καρδιάς τους, σού σφάζουν και ψιμάδι. Δεν κάνει να μολογάς πως πέρασες απ' τη στάνη του δείνα και δε σε περιποιήθηκε. Έπειτα, σου λέγει ο βλάχος, βουνό το βουνό δε σμίγει, οι άνθρωποι σμίγουν. Στα βλάχικα κονάκια θα βρεις και θ' απολάψεις όλο το συγυριό του βλάχου. Θα φας και θα ξεμεσημεριάσεις και συ κάτω απ' το βαθύ ίσκιο του έλατου, έχοντας πλάι σου, κρεμασμένη στη φούρκα, την τσαντήλα με το τυρί και φύλακά σου άγρυπνο το σκύλο, ο οποίος όσο άγριος και θεριωμένος ήταν όταν σε πρωτοείδε, τόσο φίλο σε νοιώθει όταν φας στο κονάκι τ' αφεντικού του. Θα σε νανουρίζει το αργό κουδούνισμα του κοπαδιού που σταλίζει πιο πέρα στον παχύ τον έλατο κι αναχαράζει μέσα στο βράχο πούρχεται μυρωμένο κι ειδυλλιακό.

Το ειδύλλιο! Να κάτι που τραγούδησαν τόσοι και τόσοι. Η Γκόλφω κι ο Τάσος στέκουν σαν ιδανικές μορφές των νέων τσοπαναρέων πούναι γιομάτοι ζωή κι έρωτα. Το καϋμένο το τσοπανόπουλο:

Τόχει η αγάπη λαβωμένο

και βαρειά βαλαντωμένο...

Συνήθως ειναι κρυφά τα αισθήματα κι οι λαχτάρες τους. Σιγοκαίνε εκεί στις ισκιερές πλαγιές και στα χορταριασμένα γούπατα καθώς φυλάνε τα κοπάδια, αρχινάνε τ' αγνά ειδύλλια, τα τόσο ρωμαντικά:

Μπήκαν μωρέ μπήκαν τα γίδια στο μαντρί

τα πρόβατα στη στρούγκα

Χρυσούλα κι αδερφούλα - μικρή τσελιγκοπούλα.

Ύστερα κείνη η φλογερή με τους παθητικούς της καημούς και τα γκαρδιακά τ' αναστενάγματα. Περνά η ψυχή του τραγουδιστή μέσα από τις έξι τρύπες της.

Εχουν αναπτυγμένη την αλληλεγγύη. Συντραλήδες όπως λένε. Λες πως όλοι  τους είναι φαμελιά. Και την τελευταία χούφτα το καλαμποκάλευρο το μοιράζονται. Στα πανηγύρια, στις χαρές, στις λύπες, όλοι παντού. Κοντά στο χαρούμενο και κοντά στον πονεμένο.

Ζουν τα περισσότερα χρόνια, παλιά κόκαλα λένε. Στέρια κόκαλα.

***

Ζήλευα το μπάρμπα - Μάρκο, τον τσέλιγκα του χωριού μου που μ' όλα τα 89 του χρόνια, όταν ανεβαίναμε, απ' το χτισμένο στο πιο απομακρυσμένο σημείο του χωριού σπίτι του, το μεγάλο ανήφορο για την "παλιόστρουγκα", δεν ήθελε πουθενά να σταθεί και δεν αγκομαχούσε καθόλου κι ας κρατούσε στον ώμο του τον τρουβά με δυο κουλούρες ψωμί καλαμποκίσιο.

φωτο: Κώστας Μπαλάφας

Αυτά λέγονταν το 1938. Ο μπάρμπα Μάρκος πέθανε στα 1940. Για κακή μας μοίρα, η προφητεία του βγήκε σωστή.Μου μολόγαγε πως δω και 70 χρόνια που ήταν τσοπανόπουλο, ένας γιατρός στον Καρβασαρά τον είχε αποφασίσει, του βρήκε δυο-τρεις αρρώστειες και σύστησε στους δικούς του να τον πάνε στην Αθήνα. Μα αυτός δε δέχτηκε και τράβηξε για τα βουνά του. "Μι τ' βουήθεια τ' Θιού κι τα κρύα νερά, μου έλεγε, πέρασα τα χρουνάκια μ' μια χαρά. Τώρα κλαίου ισάς τα παιδιά μ'. Προυχτές κοίταγα τμ'μπλάτ' απ' τ' αρνί κι είδα αίματα, πουλλά αίματα, τρανή φουρτούνα νάρχιτι. Να βαλ' ο Θιός του χέρ' τ' κι να σας λ'π'θεί".

***

Καμιά φορά γκρεμίζεται ο βλάχος στις σάρες ή πέφτει από κάνα ελάτι καθώς βγάνει τον ξο. Θα πεθάνει εκεί κοντά στο κοπάδι, όπως έζησε. Θα τον ξεπροβοδίσουν, με τα τραγούδια των πουλιών και τα μοιρολογήματα του γκιώνη.

Πέθαν' ο βλάχος πέθανε

μέσα στο γιδομάντρι

τα πρόβατα ρημάξανε

και τα βουνά στενάξανε

κ' εγώ γ' η δόλια γ' η ορφανή

πως θα περάσω μοναχή...

Τον κλαίει με μαύρα δάκρυα η γυναίκα. Γιατί όχι; Τόση γνή αγάπη, μια ζωή καιρό. Οι χαρές και οι λύπες τους ήταν κοινές.

Ένας κόσμος γνος σαν τ' αγριοτριαντάφυλλα και τ' αμάραντα που βγαίνουν στ' απάτητα λαγούμια.
Γι αυτό κι ο πόθος του ποιητή δυνατός:

Ήθελα νάμουν τσέλιγκας,

νάμουν ένας σκουτέρης...

Πόθος που κορυφώνεται στη δραματική επίκληση:

Πάρτε μ' απάνου στα βουνά,

τι θα με φάει ο κάμπος.

(Ήταν ένα ηθογραφικό πορτρέτο από τον αείμνηστο Ευρυτάνα συγγραφέα Δημοσθένη Γ. Γούλα (1916-1990). Εμπεριέχεται στο σπάνιο βιβλίο του "Οι χωριανοί μου" -εκδ. Στέφανος Δ. Βασιλόπουλος, Αθήνα 1978 -ανατύπωση της πρώτης έκδοσης του 1953- που κοσμεί την προσωπική μας βιβλιοθήκη).

Υ.Γ. Η επιλογή των συνοδευτικών εικόνων έγινε από τον "Ευρυτάνα ιχνηλάτη".

blog "Ευρυτάνας ιχνηλάτης"